Nguyên nhân của thực trạng trên, ngoài lý do khách quan (thời tiết cực đoan) còn có cả sự tác động một cách vô ý thức của con người.
Bị thất lạc hồ sơ kỹ thuật của mạng lưới thoát nước
Dự báo của Trung tâm Dự báo Khí tượng Thủy văn T.Ư, 2017 là năm thứ 3 liên tiếp xuất hiện hiện tượng thời tiết cực đoan - El Nino; dự kiến sẽ có nhiều cơn bão, áp thấp nhiệt đới hoạt động trên Biển Đông hơn các năm khác, ảnh hưởng trực tiếp đến Việt Nam và Thủ đô Hà Nội. Bên cạnh đó, trong khi tốc độ đô thị hóa của Hà Nội quá nhanh thì hạ tầng kỹ thuật thoát nước lại chưa phát triển tương xứng.
Theo ông Võ Tiến Hùng -Tổng Giám đốc Công ty TNHH MTV Thoát nước Hà Nội, năng lực tiêu thoát của mạng lưới chỉ đáp ứng lượng mưa từ 50mm/2 giờ trở xuống. Nhưng thời gian qua, do thời tiết cực đoan, Hà Nội phải hứng chịu nhiều trận mưa với cường độ cao trên 50mm; thậm chí có trận mưa chỉ tập trung trong 40 phút mà đã đạt lượng nước trên 100mm, gây quá tải cho hệ thống thoát nước. Hiện nay Hà Nội còn 18 điểm có nguy cơ xảy ra úng ngập cao khi mưa lớn bất thường, kéo dài.
Còn Phó Tổng Giám đốc Công ty TNHH MTV Thoát nước Hà Nội Lê Vũ Quảng Xương lại phản ánh một khó khăn khác: trong 18 điểm nguy cơ úng ngập có 5 điểm mới phát sinh do Công ty vừa tiếp nhận mạng lưới thoát nước trên địa bàn các quận Hà Đông, Long Biên: “Đặc biệt là quận Hà Đông, gần như toàn bộ hồ sơ kỹ thuật của mạng lưới thoát nước đã bị thất lạc. Đơn vị quản lý trước đây là Công ty CP Môi trường đô thị Hà Đông chỉ bàn giao được hạ tầng mà không có tài liệu đi kèm. Giờ đây, chúng tôi phải lần mò lại hệ thống từ đầu”- ông Xương phân trần.
Không chỉ khó khăn trong quá trình tiếp quản địa bàn mới, Công ty TNHH MTV Thoát nước Hà Nội còn đang “đau đầu” bởi nhiều đoạn tuyến bị ảnh hưởng từ các công trình xây dựng đang thi công. Theo ông Xương, “dù chúng tôi đã phối hợp, yêu cầu các nhà thầu ký cam kết có phương án đảm bảo dẫn dòng khi úng ngập xảy ra, nhưng nhiều đơn vị không thực hiện đúng như cam kết khiến Công ty rất bị động khi có mưa lớn bất thường”.
Mặc dù đảm bảo sẽ toàn lực ứng phó, hạn chế tối đa tình trạng ngập úng, nhưng đại diện Công ty TNHH MTV Thoát nước Hà Nội cũng kiến nghị TP thúc giục các chủ đầu tư đẩy nhanh tiến độ thi công, phối hợp tốt với Công ty ngay từ giai đoạn chuẩn bị bước vào mùa mưa bão sắp tới.
1 triệu dân bị ảnh hưởng bởi sạt lở
Trong khi đó, theo thống kê của ngành nông nghiệp các tỉnh, thành ĐBSCL, hiện nay trong khu vực có 265 điểm sạt lở bờ sông, tổng chiều dài 450km; diện tích đất bị mất khoảng 500 ha/năm. Dự báo, đến năm 2050, khu vực ĐBSCL có khoảng 1 triệu dân bị ảnh hưởng trực tiếp bởi sạt lở.
Hai tỉnh sạt lở nghiêm trọng nhất hiện nay ở ĐBSCL là An Giang và Đồng Tháp. Bởi theo các chuyên gia, 2 tỉnh này đều nằm ngay đầu nguồn hệ thống sông Cửu Long, đón dòng chảy thượng nguồn về mạnh, áp lực nước lớn. Bên cạnh đó, cũng do tác động của con người, việc khai thác cát không đúng vị trí và không theo quy hoạch đã làm biến đổi dòng chảy. Việc xây dựng nhà cửa quá gần bờ sông cũng làm tăng trọng tải lên bờ sông, gây mất cân bằng, càng dễ khiến bờ sông bị xói lở.
Ông Trần Đặng Đức – Giám đốc Sở Tài nguyên và Môi trường tỉnh An Giang cho biết, mỗi năm trên địa bàn tỉnh xảy ra khoảng 20 vụ sạt lở bờ sông, gây thiệt hại khoảng 100 tỷ. Hiện có tổng số khoảng 51 đoạn bờ sông đã có cảnh báo nguy hiểm sạt lở, chiều dài 62km, chiếm 40% diện tích giáp sông Tiền, sông Hậu của tỉnh An Giang với trên 20.000 hộ dân bị ảnh hưởng sạt lở.
Các chuyên gia cảnh báo, tại An Giang và Đồng Tháp, tần suất sạt lở có thể không liên tục nhưng mức độ sẽ rất nghiêm trọng và gây thiệt hại lớn, nhất là trong mùa mưa sắp tới. Mặc dù tỉnh An Giang đã triển khai nhiều giải pháp khắc phục nhưng đến nay tỉnh vẫn chưa có giải pháp căn cơ để giải quyết tình trạng sạt lở một cách lâu dài, bền vững.
Góp ý về biện pháp hạn chế sạt lở ở ĐBSCL, PGS-TS Lê Anh Tuấn - Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu biến đổi khí hậu (Đại học Cần Thơ) cho rằng phải ngừng việc khai thác cát bừa bãi. Còn ông Tăng Quốc Chính - Phó Cục trưởng Cục Phòng, chống thiên tai (Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn) đề nghị cần chấm dứt ngay nạn chặt phá rừng, xây nhà trên các đoạn sông xung yếu. Mặt khác, nên tăng cường trồng rừng phòng hộ đầu nguồn và rừng chắn sóng, chống mặn ven biển, xây đê chắn sóng, kè hộ bờ… để hạn chế sạt lở xảy ra.