Sống chết vì dân, dân luôn tưởng nhớ
Về Cao Lãnh, hỏi bất kỳ người dân nào cũng sẽ biết cách chỉ đường đến đền thờ ông bà Đỗ Công Tường. Bởi đối với họ đền thờ ông bà Đỗ Công Tường là một di tích lưu lại dấu ấn tiền nhân thời kỳ khẩn hoang lập ấp của vùng đất Cao Lãnh nói riêng và Nam Bộ nói chung.
Gia đình ông bà Đỗ Công Tường là một trong những lớp lưu dân tiên phong đến khai phá đất hoang, tạo lập nên xóm làng trù phú, chợ búa phồn vinh. Trường hợp của ông bà Đỗ Công Tường cũng là một trường hợp đặc biệt khi từ tên người được dân gian hóa thành tên một vùng đất, từ Câu Lãnh thành Cao Lãnh và sau này trở thành tên hành chính cho một quận, một huyện, thị xã và bây giờ là thành phố Cao Lãnh.
Chuyện kể rằng, ông Đỗ Công Tường tục danh là Lãnh cùng vợ đến lập nghiệp tại thôn Mỹ Trà khoảng đầu đời Gia Long. Theo lời truyền tụng trong dân gian, ông sinh ngày 16 tháng 3 âm lịch. Nhờ chăm chỉ, cần cù khai khẩn đất hoang, ươm trồng vườn tược, không bao lâu sau, ông bà đã trở nên dư ăn từ hoa lợi của khu vườn quýt. Vườn quýt của ông bà rộng rãi, mát mẻ, lại thuận tiện cả đường sông lẫn đường bộ nên dân trong thôn thường nhóm họp ở đây để mua bán, lâu dần thành chợ.
Thấy ông có tính cương trực, lại thông thuộc kinh sách, nên thôn dân cử ông giữ chức Câu đương, trông coi việc phân xử những vụ tranh tụng nhỏ trong thôn. Từ đó, người người quen gọi chức vụ và tên tục của ông là Câu Lãnh. Còn khu chợ Vườn Quýt cũng được người dân gọi tên là chợ Ông Câu hay chợ Câu Lãnh.
Công lao thành lập chợ của ông bà cũng được triều đình phong kiến nhà Nguyễn ghi nhận thông qua bản sắc phong của vua Tự Đức năm 1935: “Sắc cho xã Mỹ Trà, tỉnh Sa Đéc, thờ phụng vị thần có công khai lập chợ Câu Lãnh là Đỗ Công Tường.” Đây cũng là bằng chứng lịch sử vô cùng có giá trị về công lao của ông bà Đỗ Công Tường đối với vùng đất Cao Lãnh ngày nay và địa danh ấy đã tồn tại đến nay gần 200 năm.
Tương truyền, vào năm Canh Thìn (1820), nạn dịch tả bỗng dưng hoành hành rất dữ. Dân chúng trong vùng bị bệnh chết rất nhiều, đâu đâu cũng vắng vẻ, ảm đạm và tiếng mõ kêu cứu cứ một lát lại thúc lên từng hồi. Động lòng trắc ẩn, một mặt ông bà Đỗ Công Tường tìm thuốc hay thầy giỏi về chạy chữa, một mặt ông bà ăn chay lập bàn cầu nguyện xin được chết thay cho dân, vì lúc bấy giờ không ít người có quan niệm rằng bệnh tật này là do trời đất, thần thánh quở phạt.
Cầu nguyện và chay lạt từ ngày mồng 6 đến mồng 9, thì bà lâm bệnh dịch và qua đời khoảng 10 giờ đêm hôm đó. Đang lo việc tẩm liệm cho vợ, thì ông cũng tắt thở lúc 3 giờ rạng sáng hôm sau, tức ngày mồng 10 vì căn bệnh. Tương truyền, chôn cất ông bà xong thì bệnh dịch liền nhanh chóng chấm dứt, cuộc sống dân lành lần hồi trở lại như xưa.
Thương ông bà Đỗ Công Tường không con, không có ai thờ phụng, và cũng vì tưởng nhớ công ơn của người đã khuất, người dân lập đã tự nguyện góp công góp của dựng lên một đền thờ kề bên hai ngôi mộ của ông bà và lấy ngày mồng 8 đến mồng 10 tháng 6 (âm lịch) hàng năm làm ngày lễ giỗ.
Có thể nói, đây là lễ hội tiêu biểu cho truyền thống uống nước nhớ nguồn, tri ân và tôn kính đối với bậc tiền nhân có công với quê hương, đất nước, là di sản văn hóa phi vật thể tiêu biểu của thành phố Cao Lãnh.
| |
| Mộ và đền thờ ông bà Đỗ Công Tường được xếp hạng di tích Quốc gia |
Lễ hội đã trở thành nét sinh hoạt văn hóa tâm linh không thể thiếu trong đời sống của người dân thành phố Cao Lãnh nói riêng và người dân đồng bằng sông Cửu Long nói chung. Mỗi kỳ lễ hội thu hút hàng trăm nghìn lượt khách từ khắp mọi nơi đến chiêm bái, thể hiện lòng thành.
Tương truyền, ông bà Đỗ Công Tường thường tỏ ra linh ứng, nên lúc nào trong đền cũng có người đến cầu xin ông bà ban cho những điều tốt lành. Và để tỏ lòng tôn kính, người ta không gọi tên thật nữa mà chỉ gọi là ông bà ông bà Đỗ Công Tường là Ông Chủ Bà Chủ chợ Cao Lãnh, hay gọi ngắn là Ông Chủ Bà Chủ.
Người đời sau đã có bài thơ khuyết danh truy niệm ông bà Đỗ Công Tường: “Muôn miệng như nhau đã nói rành/Câu Đương là chức, Lãnh là danh/Lập làng khó nhọc, công vừa dứt/Cất chợ chăm nom, việc mới thành/Dân đụng giặc trời cam thọ tử/Cụ đền nợ nước, quyết hy sinh/Thoát nạn, bá tánh lo thờ phụng/Miếu đó nghìn thu rạng tiếng lành”.
Di tích mang nhiều giá trị vật chất lẫn tinh thần đối với người dân Cao Lãnh
Có thể nói, đền thờ ông bà Đỗ Công Tường không chỉ đơn thuần là di tích lịch sử văn hóa, thể hiện tín ngưỡng của nhân dân đối với vị tiền bối có công khai phá, tạo dựng làng mạc và hình thành nên địa danh Cao Lãnh, tỉnh Đồng Tháp, mà còn là di tích mang nhiều giá trị vật chất lẫn tinh thần đối với người dân Cao Lãnh nói riêng, Đồng Tháp nói chung.
Trải qua quá trình tồn tại, được trùng tu tôn tạo, hiện nay, di tích là một tổ hợp kiến trúc gồm: đền thờ, nhà khách, ngôi mộ đồ sộ, được xây dựng bằng vật liệu kiên cố, trang trí, chạm trổ nguy nga lộng lẫy theo phong cách kiến trúc thời Nguyễn, mang tính đặc trưng của đình, đền Nam Bộ nên di tích được xếp thuộc loại hình di tích lịch sử (lưu niệm danh nhân) và kiến trúc nghệ thuật.
Về mặt kiến trúc thẩm mỹ, đền thờ ông bà Đỗ Công Tường được xây dựng theo kiến trúc dân gian truyền thống, mái đền được lợp bằng ngói thanh lưu ly. Các hàng cột đều có treo câu đối bằng nhằm ca ngợi công đức của ông bà.
Hầu hết các gian thờ được trang trí lộng lẫy với các hoành phi, bao lam chạm lộng sơn son thếp vàng với đề tài tứ linh hay tứ quý. Riêng khám thờ ông bà Đỗ Công Tường được chạm trổ tứ linh, hình song long tranh châu và nhiều họa tiết hoa văn tinh xảo tất cả đều được sơn son thếp vàng rực rỡ.
Hệ thống sắc phong, đối liễn, hoành phi cổ của đền thờ là kho tàng di sản Hán Nôm của địa phương, cần được bảo tồn và phát huy.
Với giá trị đó, từ năm 2001, đền thờ được UBND tỉnh Đồng Tháp công nhận là di tích lịch sử văn hóa cấp tỉnh. Hàng năm, Đảng bộ, chính quyền và nhân dân thành phố Cao Lãnh long trọng tổ chức ngày giỗ cho ông bà. Các hoạt động góp công, góp của để trùng tu, tôn tạo đền thờ thêm đẹp và trang nghiêm cũng được thực hiện thường xuyên.
Ngày 8/7/2019, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã có Quyết định xếp hạng mộ và đền thờ ông bà Đỗ Công Tường là di tích lịch sử-văn hóa quốc gia. Và ngày 10/7 vừa qua, UBND thành phố Cao Lãnh, tỉnh Đồng Tháp đã tổ chức lễ giỗ ông bà Đỗ Công Tường lần thứ 199.
Lễ giỗ năm nay được tổ chức với quy mô và nhiều hoạt động văn hóa, nghệ thuật đa dạng gắn với Tuần lễ Văn hóa Du lịch tỉnh Đồng Tháp. Một số hoạt động nổi bật như: trang trí không gian góc chợ quê, trò chơi dân gian, làm bánh dân gian, đờn ca tài tử, hát bộ tuồng cổ v.v. hướng về việc bảo tồn và phát huy các giá trị văn hoá – lịch sử, tuyên truyền, giáo dục về các giá trị nhân văn sâu sắc.
Phát biểu tại buổi lễ, ông Võ Phan Thành Minh – Phó Chủ tịch UBND thành phố Cao Lãnh khẳng định, thành phố sẽ làm tốt hơn nữa công tác quản lý, bảo vệ và phát huy giá trị di tích lịch sử quốc gia mộ và đền thờ ông bà Đỗ Công Tường; vận động nhân dân cùng chung tay bảo tồn và phát huy giá trị di tích; làm tốt công tác tuyên truyền, quảng bá để nhân dân địa phương và du khách đến tham quan hiểu rõ về ý nghĩa, giá trị di tích lịch sử của đền thờ ông, bà.
Nhân lễ giỗ lần thứ 199 của ông bà Đỗ Công Tường, người dân trên địa bàn TP.Cao Lãnh, tỉnh Đồng Tháp đã tổ chức gói 4.500 đòn bánh tét và hàng ngàn chiếc bánh ít dâng cúng. Tổng kinh phí để gói bánh là hơn 30 triệu đồng. Số tiền này do bà Nguyễn Thị Mỹ Lan, ngụ khóm 4, phường 2, thành phố Cao Lãnh và một số hộ dân đóng góp. Sau khi dâng cúng, bánh được tặng lại cho khách hành hương.
Ngoài việc tạo lập đền thờ, người dân còn lấy tên tục và chức vị ông ghép lại (Câu Lãnh, sau gọi trại thành Cao Lãnh) để thay cho cái tên chợ Vườn Quýt (tức ngôi chợ tại trung tâm thành phố Cao Lãnh hiện nay).
Năm 1943, sân vận động ở tại Cao Lãnh được mang tên Vận động trường Đỗ Công Tường. Tên Đỗ Công Tường, hiện được dùng để đặt tên cho một trường phổ thông trung học tại thành phố Cao Lãnh và một con đường tại Tân Quý, quận Tân Phú, thành phố Hồ Chí Minh.