Ám ảnh đại dịch
Nơi đang được nói đến là thị trấn Longyearbyen nằm dưới thung lũng Longyeardalen và ven bờ Adventfjorden, thuộc vịnh Isfjorden ở bờ biển phía Tây đảo Spitsbergen, quần đảo Svalbard, Na Uy.
Quần đảo Svalbard vốn được nhà thám hiểm Hà Lan William Barentsz phát hiện vào năm 1596. Hiệp ước Svalbard vào năm 1920 đã công nhận chủ quyền của Na Uy đối với đủ quần đảo, và Đạo luật Svalbard 1925 đã cho phép Svalbard trở thành một phần đầy của Vương quốc Na Uy.
Thị trấn Longyearbyen là điểm định cư lớn nhất và là trung tâm hành chính của Svalbard. Đây cũng được coi là “điểm dừng chân cuối cùng trước khi tới Cực Bắc”. Hàng năm có rất nhiều du khách trên thế giới tìm đến đây để được ngắm hiện tượng cực quang huyền diệu, kỳ ảo.
Thị trấn có khoảng 2.040 người, nhưng vốn không phải là nơi định cư “đời này nối tiếp đời kia”. Họ chủ yếu là những người làm nghề du lịch và các nhà khoa học, thám hiểm chuyên nghiên cứu và khám phá về Bắc Cực đến sinh sống một thời gian rồi lại ra đi.
Tuy nhiên, mọi thứ đã thay đổi kể từ năm 1975, khi Svalbard mở cửa sân bay quốc tế đầu tiên và cũng là duy nhất trên quần đảo này, khiến lượng du khách đến càng ngày càng đông.
 |
| Khu nghĩa trang nhỏ cấm chôn cất người chết suốt 70 năm qua |
Kể từ đó, Longyearbyen không còn đơn độc nữa. Chầm chậm và đều đặn, lượng du khách đến với thị trấn ngày càng tăng lên. Nhiều người ví như hướng dẫn viên du lịch người Australia Anika đã sống ở đây 7 năm. Chị chưa từng nghĩ sẽ ở lại đây lâu nhường ấy, và vì quá yêu mảnh đất nên quyết định ở lại và coi đây quê hương cuối cùng của mình.
Mặc dù dân số Longyearbyen quá ít ỏi nếu so sánh với bất cứ nơi đâu, nhưng thật ngạc nhiên, đó là một cộng đồng đa văn hóa với gần 50 quốc tịch khác nhau như Nga, Thụy Điển, Đan Mạch, Đức, Chile, Philippines và Thái Lan... Đây cũng là một trong những nơi an toàn nhất trên trái đất, hầu như không có tội phạm.
Những ngôi nhà của cư dân thị trấn Longyearbyen nằm san sát nhau theo từng hàng ngay ngắn và được sơn nhiều màu sắc sặc sỡ để nổi bật trên nền tuyết trắng như xua đi cái đơn độc của vùng Cực, nơi cây cối không thể sinh trưởng do băng và giá rét quanh năm.
Vào thời điểm từ tháng 11 tới đầu tháng 2 hàng năm, nơi này được bao trùm hoàn toàn trong bóng đêm. Tuy nhiên, hiện tượng này không kéo dài quá lâu, từ giữa tháng 4 kéo dài cho tới cuối tháng 8, bầu trời bừng sáng chiếu cả ngày lẫn đêm và người ta ví đây là hiện tượng “mặt trời giữa đêm”.
Từ những năm 1950, chính quyền địa phương ban bố một lệnh rất kỳ lạ, đóng cửa nghĩa trang và nghiêm cấm cư dân chết tại đây, chỉ chấp nhận đối với những trường hợp chết đột tử.
Điều luật kỳ lạ nhưng có nguyên nhân. Lòng đất ở Longyearbyen đóng băng vĩnh viễn, lớp đóng băng có độ sâu từ 10-40m, kèm theo nhiệt độ quá lạnh với -7 độ C trung bình hàng năm, có những thời điểm hạ kỷ lục xuống còn -40 đến -50 độ C, khiến thi thể không thể tan rã hay phân hủy sau khi mai táng.
Những thi thể vẫn giữ nguyên hiện trạng ban đầu trở thành mồi của gấu Bắc Cực, thậm chí thành nguồn phát tán bệnh dịch. Bởi nếu thi thể người được bảo quản trong một môi trường như vậy, việc các vi khuẩn, virus gây bệnh được ngủ đông và lưu trữ. Điều này khiến dịch bệnh có nguy cơ bùng phát bất cứ lúc nào.
Điển hình nhất là vào năm 1918, một đại dịch cúm hoành hành khắp châu Âu khiến 500 triệu người mắc bệnh. Khoảng 100 triệu người tử vong, trong số đó không may có 11 cư dân ở thị trấn Longyearbyen. Suốt một thời gian dài vật lộn dập tắt dịch bệnh, người chết được đem đi chôn cất.
Nhưng mọi chuyện vẫn chưa dừng lại, người ta phát hiện thi thể của 11 người Longyearbyen chôn bên dưới lớp băng dày kia không hề bị phân hủy dù chỉ một phần nhỏ. Thậm chí, khi các nhà khoa học khai quật và giải phẫu tử thi, kết quả virus cúm cũng không hề biến mất.
Lo sợ tình trạng thi thể sẽ phát tán bệnh dịch, cả thị trấn chỉ có một nghĩa trang nhỏ nhưng đã ngừng nhận chôn cất người chết từ cách đây hơn 70 năm. Chính quyền Longyearbyen cũng quyết định cấm người chết tại địa phương.
Theo đó, các cư dân địa phương nếu bị bệnh nặng hoặc sắp qua đời, sẽ được chuyển tới thành phố khác bằng tàu biển hay máy bay đến các bệnh viện khác ở Na Uy điều trị và dưỡng già. Việc chôn cất cũng tiến hành ở nơi khác.
Các cư dân cũng có thể chọn cách hỏa táng và đặt các bình tro cốt tại nghĩa trang nhưng rất ít người chọn cách này vì cần có sự đồng ý của nhà chức trách. Ngoài ra, thị trấn này cũng không có nhà dưỡng lão hoặc bất kỳ cơ sở nào được thành lập để chăm sóc người già yếu nên họ buộc phải chuyển đi trước khi qua đời.
 |
| Hiện tượng cực quang kỳ ảo ở Longyearbyen |
Giải thích về luật lệ kỳ lạ này, ông Jan Christian Meyer, Trường ĐH Khoa học và Công nghệ Na Uy, cho biết: “Mặt đất đóng băng vĩnh viễn không chỉ bảo quản các thi thể tránh bị phân hủy mà còn đẩy chúng lên bề mặt. Nhiệt độ giá rét cũng có thể lưu giữ căn bệnh chết người, từ đó dẫn tới nguy cơ lây nhiễm cho người dân địa phương sau này. Nếu ai đó sắp qua đời, họ sẽ được đưa vào đất liền bằng mọi cách”.
Vùng đất nhiều “kỷ lục”
Tuy nhiên, cái chết không phải là vấn đề duy nhất đẩy người dân Longyearbyen vào tình trạng tiến thoái lưỡng nan. Phụ nữ ở đây trước khi sinh con vài tuần phải rời khỏi thị trấn, bởi Longyearbyen không có bệnh viện hay cơ sở chăm sóc y tế. Vài tuần trước khi sinh họ phải vào đất liền và chỉ được về nhà sau khi đứa trẻ ra đời vài tuần.
Bà Aina kết hôn với người chồng thợ mỏ hơn 10 năm trước. Bà nói rằng, hầu hết các bà mẹ mang thai đều phải rời khỏi đảo 3 tuần trước khi sinh. Ngoài ra, các cơ sở chăm sóc y tế không thể tới được đây vì đường xá xa xôi, khó khăn. Khi bị ốm đau, người dân phải tới nơi khác để chữa trị.
Thị trấn Longyearbyen cũng là nơi có tỷ lệ thất nghiệp thấp nhất thế giới, bởi những người không có công ăn việc làm sẽ không được phép cư trú. Do điều kiện sống quá khắc nghiệt, mỗi người cần tự lo được cho bản thân thì mới tồn tại được.
Thị trấn Longyearbyen còn thi hành môt lệnh cấm rất kỳ lạ, đó là cấm mèo. Do thị trấn nhỏ là nơi sinh sống của quần thể chim Bắc cực phong phú và mèo có thể ảnh hưởng đến cuộc sống của chim. Hơn nữa, người dân đề phòng nguy cơ mắc bệnh dại từ cáo nếu nuôi mèo ở xứ sở giá rét này.
 |
| Gấu Bắc Cực sinh sống gần Longyearbyen |
Ở Longyearbyen có hơn 3.000 con gấu Bắc Cực và đôi khi chúng đói vì không có thức ăn sau kỳ ngủ đông dài. Do vậy, người địa phương, du khách được khuyến cáo nên mang theo súng trường khi ra ngoài hoặc đi trượt tuyết, phòng trường hợp Gấu Bắc Cực tấn công.
Không có gì ngạc nhiên khi khách du lịch tới đây nhìn thấy mọi người mang súng nhiều hơn mang túi xách. Thậm chí, khách du lịch sẽ phải thuê súng với điều kiện được cảnh sát địa phương cấp giấy phép sử dụng súng. Nếu không biết sử dụng súng, cảnh sát sẽ dành một buổi huấn luyện riêng.
Một điều vô cùng hay ho, Longyearbyen có số lượng sử dụng súng lớn nhất thế giới tính theo đầu người, nhưng đặc biệt mảnh đất này chưa bao giờ xảy ra bạo lực, tai nạn liên quan đến súng.
Ngày nay, Thị trấn Longyearbyen vẫn là nơi thu hút rất nhiều khách du lịch tới mỗi năm để ngắm nhìn vẻ đẹp hoang sơ và kỳ vĩ của miền cực bắc. Đặc biệt là khoảng thời gian diễn ra cuộc thi marathon tại Bắc Cực, sự kiện thể thao thường niên, có lịch sử hơn 15 năm được tổ chức ở thị trấn Longyearbyen.
Ngoài ra, mọi người thường đến đây vào mùa đông, bởi 60% diện tích được bao phủ bởi sông băng, bạn có thể tham gia chèo thuyền kayak, trượt xe tuyết có động cơ và ngồi trên những xe kéo của chó, tận hưởng tuyết và băng cùng đất trời.
