Độc đáo thúng chai trét… phân bò
Với nhiều người dân thôn Phú Mỹ, đan thúng chai là nghề cha truyền con nối. Nghề này tuy không làm giàu nhưng giúp người dân nơi đây có cái ăn, có việc làm quanh năm. Ở Phú Mỹ hiện có 40 hộ làm nghề đan thúng chai, với hơn 120 lao động có thu nhập từ 3 đến 4,5 triệu đồng/người/tháng.
Anh Mai Văn Tạo (40 tuổi, ngụ thôn Phú Mỹ) đã gắn với nghề đan thúng chai nhiều năm liền. Công việc của anh không những góp phần bảo tồn, phát huy truyền thống làng nghề ở địa phương mà còn tạo nguồn thu nhập ổn định, từng bước cải thiện, nâng cao đời sống gia đình.
Là con nhà nông chính hiệu, cùng với việc đồng áng, anh Tạo xem đan thúng chai là việc làm chính. Anh làm nghề đan thúng hơn 15 năm nay. Đầu tiên, xuất phát từ việc đan thúng theo phong trào làng nghề trong xóm như bao người khác nhưng sau này, khi sản phẩm của anh làm ra được người tiêu thụ gần xa ưa chuộng thì vợ chồng anh xem đây là nghề mưu sinh của gia đình.
Từ một khuôn đất nhỏ trong sân nhà, anh Tạo “quy hoạch”, sắp xếp gọn để có chỗ làm nghề. Theo anh Tạo, để làm được một chiếc thúng chai giao đến tận tay khách hàng phải trải qua nhiều công đoạn và phải có những người thợ đảm nhận “trọng trách” ở từng khâu.
Trước hết, người thợ chặt tre phải chọn loại tre mỡ già độ 60% trở lên, mọc ở vùng đất cát, dọc các bờ sông càng tốt. Sau đó chọn những nan tre cật, vót mỏng đều rồi đem phơi 4 đến 5 nắng. Tiếp đến, người thực hiện công đoạn đan mê thúng cũng phải rành nghề, khéo tay thì từng chiếc nan đan mới đều khít, thẩm mỹ và độ bền càng tăng cao.
Đan xong rồi lận vành. Khi lận vành thúng, người thợ đào hầm đất làm khuôn rồi lận nguyên tấm mê đã đan xong xuống hầm, làm sao cho chiếc thúng sau khi lận cả vòng thúng và vành phải tròn đều, cân bằng, thẩm mỹ. Sau lận là dùng dây cước nức vành.
“Công đoạn tiếp theo là trét phân bò đều vào từng kẽ nan, phơi khô rồi quét dầu rái để chống thấm. Tùy theo từng người dùng mà nước quét dầu rái cũng không giống nhau nhưng thông thường phải trét bên trong ba nước, bên ngoài ba nước thì chiếc thúng mới hoàn hảo”, anh Tạo chia sẻ.
 |
| Dùng dùi đục với lưỡi chạm gõ các nan tre khít với nhau khi đan mê để thúng không vô nước, bền đẹp. |
Theo tìm hiểu của chúng tôi, trước đây, mỗi gia đình ở Phú Mỹ làm ra nguyên cả sản phẩm, rồi bán lại cho thương lái. Những năm gần đây, người dân làng nghề này “phân ra” nhiều công đoạn. Họ nhận tre từ cơ sở sản xuất thúng chai, phụ nữ “tay yếu chân mềm” gia công phần vót nan, phơi 4 đến 5 nắng rồi lại giao hàng cho người khác nhận đan mê, lận vành.
Bà Trần Thị Tình (52 tuổi, ngụ thôn Phú Mỹ) cho biết: Vót nan tính ra ngày công theo từng bổn nan: bổn nhất, bổn nhì, bổn ba (kích cỡ nan dài, ngắn). Bổn nhất, bổn nhì vót 60 nan với giá 50.000 đồng, bổn ba 40 nan thì giá 30.000 đồng.
Mỗi ngày, mỗi chị vừa tranh thủ thời gian vót nan vừa lo cơm nước cho gia đình, nhưng thu nhập cũng được hơn 100.000 đồng. Một gia đình có 2 người đảm nhận khâu vót nan, tính ra một tháng cũng có khoảng thu nhập khá, có trang trải cuộc sống gia đình. Ngày gần tết cố gắng làm để kiếm thêm tiền mua sắm vật dụng trong gia đình.
Trong khi đó, đàn ông “sức dài vai rộng” thì lận thúng chai trong hầm đất, nức vành. Đây là một công đoạn khó, quyết định độ chắc chắn của thúng chai, nên bình quân mỗi ngày những người làm công việc này thu nhập 150.000 đồng.
Ông Trần Văn Tiến (50 tuổi, một thợ chuyên lận vành thúng chai ở Phú Mỹ) cho hay: “Làm thúng chai tuổi nghề không quan trọng bằng kỹ thuật. Nhiều khi, những người lâu năm làm thúng có độ chắc và thẩm mỹ không sắc sảo bằng những người có hoa tay, tỉ mỉ. Trong các công đoạn làm thúng thì lận vành là khâu quan trọng nhất. Thao tác này đòi hỏi người làm phải có sức khỏe, kinh nghiệm và kỹ năng, thẩm mỹ mới thành công vì một chiếc thúng rất to khó có thể lận cho vành được tròn đều”.
“Nghề này tuy không làm giàu, nhưng giúp người dân nơi đây có cái ăn, có việc làm quanh năm. Những ngày gần tết này nhà nào cũng tranh thủ làm, bất kể trưa hay chiều tối để kiếm tiền mua quần áo cho con và sắm sửa vật dụng trong gia đình”, ông Tiến bộc bạch.
Vươn mình ra thế giới
Theo tìm hiểu của chúng tôi, giá mỗi chiếc thúng chai bán ra thị trường dao động từ 1,2 triệu đồng đến 2,6 triệu đồng, có khi lên đến 4 triệu đồng, theo đơn đặt hàng, tùy vào kích cỡ và tùy vào số nan. Trước khi bán thúng cho bất kể khách trong nước hay xuất đi nước ngoài người thợ kiểm tra kỹ, phát hiện một lỗi dù là rất nhỏ cũng đổi thúng khác cho khách hoặc đan chiếc thúng mới.
Chính nhờ thương hiệu đáng quý khi tất cả những người thợ làm thúng ở làng Phú Mỹ đều có chung một quan điểm đặt chữ tín lên hàng đầu. Tiếng lành đồn xa, sự chắc bền và những kỹ thuật độc đáo đan thúng ở Phú Mỹ “bay” ra tận các tỉnh phía Bắc vào tận miền Tây rồi sang cả châu Á, châu Âu.
Năm 2011, thông qua một số công ty đầu mối ở TP.Hồ Chí Minh, 125 chiếc thúng chai ở Phú Mỹ được xuất khẩu sang thị trường Thái Lan. Năm 2012, phía Thụy Sỹ đã nhập 200 chiếc thuyền thúng đầu tiên của Phú Mỹ.
Không chỉ đi Thái Lan, Thụy Sỹ mà tiếng tăm của làng thuyền thúng Phú Mỹ còn nhận được đơn đặt hàng nhập khẩu số lượng lớn sang các nước Đông Nam Á, Tây Âu. Cuối năm 2015, Thái Lan tiếp tục đặt hàng nhập khẩu 1250 thúng. Đến đầu năm 2016, phía Thụy Sỹ đã nhập 1400 thuyền thúng của Phú Mỹ.
 |
| Nứt vành là một công đoạn khó, quyết định độ chắc chắn của thúng chai, đòi hỏi sức khỏe của đàn ông để làm. |
Anh Tạo cho biết: “Từ nay đến cuối năm nhu cầu tiêu thụ thúng chai rất lớn do đang vào mùa bắt tôm hùm giống, câu tôm, rồi đến mùa câu cá ngừ đại dương. Bạn hàng các nơi gọi điện đặt hàng liên tục, thợ làm không xuể. Gia đình tôi thường mua nguyên liệu số lượng lớn rồi về phân cho các hộ khác cùng làm để kịp thời cung ứng cho khách”.
Ngư dân Võ Đốc (48 tuổi, ngụ phường 6, TP.Tuy Hòa, tỉnh Phú Yên) cho biết: “Vị trí của thúng chai cũng ví như những chiếc ca nô, thuyền cao su, thuyền cứu hộ trên các tàu khách, tàu hải quân và còn hơn thế. Nếu thiếu thúng chai thì tàu cá không thể rời bến đi đánh bắt. Thúng chai còn kiêm nhiệm những công đoạn trong một số nghề câu như mực, bò gù…”.
Theo ngư dân Đốc, ưu điểm của thúng chai là rất khó bị lật, dễ xoay trở trong không gian hẹp, bởi dáng vóc tròn xoay. Và không cần dụng cụ gì thêm vẫn có thể di chuyển thúng chai trên nước, gọi là lắc thúng.
“Muốn lắc thúng, hai chân phải đứng vững ở bụng thúng, hai tay nắm chặt vành thúng, người hơi chồm về hướng cần đến, mông và hai vai lắc mạnh, lượn theo nước mà nhịp nhàng lướt tới. Tuy nhiên, cách phổ biến nhất để sử dụng thúng chai là dùng mái chèo cầm tay”, ngư dân Đốc cho biết.
Ông Trần Hữu Hiệu - Chủ tịch UBND xã An Dân, cho biết: Làng nghề thúng chai thôn Phú Mỹ đang sản xuất rất hiệu quả. Năm 2009, Hội Nông dân tỉnh Phú Yên phối hợp với Sở Lao động - Thương binh và Xã hội tỉnh tổ chức 2 lớp dạy làm thúng chai cho 70 học viên, cấp chứng chỉ cho 33 học viên.
Thời gian qua, chính quyền xã cũng có những mô hình đào tạo, hỗ trợ vay vốn cho người dân phát triển làng nghề. Hy vọng dịp tết này nhiều người nhờ làm thúng chai mà có thêm thu nhập, có cái tết ấm cúng.
Làng thúng chai Phú Mỹ đã có những bước khởi sắc. Vì vậy, để chắp cánh cho làng nghề vươn xa, cần có sự quan tâm, liên kết chặt chẽ giữa chính quyền địa phương với cá nhân, tổ chức kinh doanh và người thợ sản xuất thúng chai.
Từ đó, tạo điều kiện đầu tư trang thiết bị hiện đại cho làng nghề cạnh tranh, giảm bớt các công đoạn thủ công, mở rộng thị trường, khẳng định thương hiệu, đưa sản phẩm thúng chai Phú Mỹ vươn ra thế giới.
