Chỉ cách TP Hà Tĩnh (tỉnh Hà Tĩnh) khoảng 30km về phía Bắc, cách thành phố Vinh (tỉnh Nghệ An) chưa đầy 15km, đền Ông Hoàng Mười (tên gọi khác là Khu Độc Linh từ, đền Chợ Củi) tọa lạc trên núi Khu Độc bên dòng sông Lam hữu tình là một trong những danh thắng có phong cảnh nổi tiếng xứ Nghệ. Đền được xây dựng vào cuối đời nhà Lê, thờ Đức quan Hoàng Mười.
Trong tâm thức dân gian, ông Hoàng Mười là hiện thân của vị tướng Lê Khôi (nghĩa quân Lam Sơn), gọi Lê Lợi bằng chú. Ông có nhiều công trong chống giặc Minh xâm lược và là quan qua ba đời vua Lê làm đến chức Khâm sai tiết chế thủy, lục chư dinh hộ vệ thượng tướng quân.
 |
Có chuyện kể rằng, là tướng tài của nhà Lê, khi ông đánh thắng giặc trở về thì một trận cuồng phong ập vào làm nhiều nhà dân bị đổ nát. Thương dân, ông lại cùng binh sĩ lên rừng chặt tre, gỗ đưa về giúp dân làm nhà. Một lần không may khi bè về đến chân Hồng Lĩnh ở núi Ngũ Mã thì cuồng phong lại ập đến làm vỡ bè, ông gặp nạn. Quân sĩ và dân làng chưa kịp mai táng cho ông thì mối đã đùn đất lên thi hài ông thành mộ. Cảm phục và biết ơn ông, người dân đã lập đền thờ. Ông rất linh thiêng và thường hiển thánh cứu giúp muôn dân.
Đền được xây dựng theo kiểu chữ tam gồm ba tòa, mỗi tòa ba gian. Các tòa thống nhất liên kết với nhau và bố trí thành các cung thờ. Thờ Tam tòa Thánh Mẫu, tiếp đến là Ngũ vị Tôn Ông, sau đó là cung Hoàng Mười, cung Chầu Mười rồi cung Trần Triều. Cung thờ ông Hoàng Mười có hai bức đại tự "Mẫu Đức Chiếu ảnh" và "Huyền Từ Bố Chững" mặt tiền hạ điện của ngôi đền có hai tầng mái, trông bề thế nhưng vẫn có nét thanh thoát. Phần giữa hai tầng mái có đề: Linh Từ Thánh Mẫu. Trước đền và mặt bên của hàng cột hiên có khắc các câu đối ca ngợi vẻ đẹp của ngôi đền - nơi lưu đức ông Hoàng Mười muôn thuở.
Với sự linh thiêng của ngôi đền thờ quan Hoàng Mười, mỗi năm thu hút hàng triệu lượt du khách tham quan tìm về đền vãn cảnh, cầu lộc, cầu tài… là điểm di tích lịch sử nổi tiếng nói riêng và văn hóa tâm linh nói chung của tỉnh Hà Tĩnh.
 |
Cung thờ Ông Hoàng Mười. |
Ông Nguyễn Sỹ Quý - Quản lý đền Chợ Củi cho biết: Thế hệ sau nối tiếp thế hệ trước, đến nay đã có 8 đời dòng họ Nguyễn Sỹ làm nhà cạnh đền, tự nguyện tu bổ, hương khói cho đền cho các vị thần linh. Về lịch sử ngôi đền do biến cố chiến tranh, thiên tai tàn phá làm ngôi đền bị xuống cấp nghiêm trọng.
Đặc biệt, khoảng năm 1968 đến 1972 vị trí ngôi đền tọa lạc tại điểm xung yếu trên tuyến vận tải đường thủy nên đã bị bom đạn tàn phá. Từ những năm 1978 - 1980, đền còn bị lũ cuốn trôi và chỉ còn lại nền, chân móng cột nanh, bàn thờ Công Đồng do người dân địa phương lập.
Năm 2011, được sự ủng hộ của UBND tỉnh Hà Tĩnh và các sở ngành cùng tấm lòng hảo tâm của người dân địa phương, ngôi đền đã được phục dựng lại khang trang như hiện nay. Đền được Liên hiệp các Hội UNESCO Việt Nam đã trao Chứng nhận Đền đạt tiêu chuẩn Tam Tứ Phủ (tín ngưỡng thờ Mẫu) theo nghi lễ truyền thống Việt Nam.
