Đi bắt “lộc trời”
Vào khoảng tháng 7 đến tháng 10 âm lịch hàng năm, khi nước lũ từ thượng nguồn bắt đầu đổ về, cũng là lúc người dân huyện Vĩnh Thạnh lại ra sông bắt cá chình giống để bán cho người nuôi.
Theo kinh nghiệm của những thợ săn cá chình lành nghề, thời điểm này, cá chình xuất hiện dày đặc trên những khúc sông trải dài của huyện Vĩnh Thạnh. Vì thế, nhiều người ngâm mình suốt đêm dưới nước để thu “lộc” chình giống. Chính nhờ nghề khai thác cá chình, nhiều hộ dân nơi dây đã có cơ hội đổi đời.
Màn đêm buông xuống nhưng những tiếng í ới gọi nhau đi săn cá chình giống phá tan không gian tĩnh mịch, yên ả của làng quê. Hàng trăm người dân từ già trẻ, gái trai với đèn pin rọi nhấp nháy dày đặc cả một khúc sông.
Mọi người vào vị trí đã được xí chỗ trước đó, bắt đầu hì hục dưới làn nước ngập tới bụng để bắt cá chình giống.
Anh Nguyễn Văn Tiến (35 tuổi, ở thôn Định Nhất, xã Vĩnh Hảo) kiểm tra lại lần cuối các dụng cụ để chuẩn bị cho một đêm bắt cá chình giống.
Theo anh Tiến, dụng cụ bắt cá chình con khá đơn giản với một chiếc sõng nan để bơi vào chân đập; một chiếc đèn pin; một tấm lưới mùng dài khoảng 2m, rộng gần 1m, hai bên gắn hai thanh gỗ hoặc tre dùng để xúc, viền dưới của tấm lưới gắn chì hoặc một sợi dây xích dài, đủ nặng để giữ cho tấm lưới được căng; hai cuộn dây nhựa để làm bẫy cho chình con chui vào và một cái xô nhựa để đựng cá chình.
Theo lời anh Tiến, riêng thôn Định Nhất có khoảng vài chục người làm nghề khai thác cá chình giống. “Nghề bắt cá chình giống rất đơn giản, dễ làm nên ai cũng có thể tham gia. Riêng tôi đã có thâm niên hơn chục năm làm nghề bắt cá chình giống kể từ khi có đập thủy lợi Định Bình. Nghề này không đòi hỏi bí quyết gì nhiều, chỉ cần kiên nhẫn, chịu được lạnh dưới nước, thức đêm giỏi là được”, anh Tiến chia sẻ.
Ngồi trò chuyện, anh Tiến kể lại cơ duyên đến với nghề bắt cá chình. Theo đó, cách đây 11 năm, khi đập thủy lợi Định Bình được xây dựng, vào một đêm đi bắt cá ở bờ tràn dưới chân đập, anh Tiến tình cờ phát hiện ra cá chình con đang vượt bờ tràn.
Theo dõi nhiều lần anh Tiến phát hiện ra khi có nước lũ về, cá chình con tập trung rất nhiều phía hạ lưu đập Định Bình. Nhất là khi các cửa xả của hồ được chặn lại là lúc cá chình tìm cách vượt lên. Từ đó, năm nào anh cũng canh vào thời điểm này để đi bắt cá chính khu vực đập Định Bình.
Khoảng 18h30, một nhóm thanh niên có mặt ở khúc sông uốn lượn thuộc xã Vĩnh Hảo. Khi thấy cá chình con bắt đầu ngo ngoe ở những tảng đá, anh Nguyễn Văn Thiên (30 tuổi, ở làng Tà Điek, xã Vĩnh Hảo) ra hiệu cho người bạn của mình cập xuồng sát mép sông, chiếc vợt lưới được căng ra chờ sẵn, lúc này đã có hàng chục con cá chình con ngo ngoe sát mép sông. Cuộc vây bắt cá chình giống bắt đầu.
Như người chỉ huy, anh Thiên ra hiệu cho mấy anh em, 3 chiếc đèn pin được bật lên cùng lúc quét loang loáng quanh khúc sông, những con cá chình con giật mình bởi mấy luồng ánh sáng đột ngột buông mình rơi vào chiếc vợt lưới đang giăng sẵn bên dưới. Anh Thiên ước tính có khoảng hơn 50 con chình giống trong mẻ đầu tiên.
Khoảng 22h, anh Thiên lôi từ trong bao ra 2 cuộn dây nhựa, cuộn dây nhựa được quấn thành nùi để làm bẫy nhử. Theo anh Thiên, lúc này cá chình con đã mệt nên dùng nùi dây nhựa làm bẫy nhử rất hiệu quả.
Hai chiếc nùi dây nhựa được treo lên những hòn đá nằm sát mép sông, nơi có lượng cá chình con leo lên nhiều nhất. Những chú chình con vượt qua những hòn đá nằm ở dưới sông rồi leo đến đấy đã ngoan ngoãn chui vào chiếc bẫy để nghỉ ngơi.
Sau khoảng 1 giờ, đợi cho có nhiều chình con chui vào, anh Thiên chỉ cần đem cuộn dây nhựa vào chiếc vợt lưới lớn để giũ chình con ra. Có mẻ nhiều lên đến hơn mấy trăm con.
Anh Thiên cho biết: “Gần 500 con cá chình con mới được 1kg. Nếu may mắn đêm nào trúng mẻ thì 3 anh em tôi cũng được chừng 4kg. Hiện nay, nhiều vùng nuôi thủy sản có nhu cầu rất lớn về cá chình giống.
Chình con bắt về có người đến mua liền. Giá chình con hiện tại khoảng 2,5 triệu đồng/kg, mỗi đêm nếu “trúng”, nhóm tôi cũng được chục triệu, chia ra mỗi người hơn 3 triệu”.
 |
| Cá chình thương phẩm được nuôi tại Vĩnh Thạnh từ nguồn cá giống được bắt ở các sông trên địa bàn. |
Ăn cá chình giúp tăng cường sinh lực
Sau một đêm thức trắng săn cá chình giống trên sông, ngày mới, bà con lại hồ hởi đem bán tại các cơ sở thu mua. Bà Phan Thị Đ. (người chuyên thu mua cá chình giống ở thị trấn Vĩnh Thạnh), cho biết:
“Thời gian này, cá chình giống bắt đầu xuất hiện nhưng chưa nhiều. Khoảng một tháng nữa thì nhiều lắm. Tại thời điểm bây giờ, bình quân tôi thu mua được hơn 10.000 con/đêm, đóng thùng ôxy vận chuyển đi tiêu thụ ở các đại lý lớn tại TP.Hồ Chí Minh và TP.Đà Nẵng”.
Theo tìm hiểu của chúng tôi, mặc dù cho thu nhập cao nhưng cá chình con được mệnh danh là loài thủy quái “mình rắn, đuôi lươn, răng mõm chó”.
Trong khi đó, các sông ở huyện Vĩnh Thạnh có nhiều đá ngầm, hang ngầm là nơi ưa thích của loài chình ngày ẩn trong hang sâu, tối mới ra ngoài kiếm ăn nên săn buộc phải đi ban đêm. Nhiều người cũng nhọc sức, bán mạng săn giống chình này.
Anh Nguyễn Văn Thành (42 tuổi, ở thôn Định Nhất, xã Vĩnh Hảo) bộc bạch: “Người ta gọi loại cá chình này là cá rắn vì mình thon dài như con rắn. Sở dĩ thời gian gần đây người ta tích cực săn chình là do nhu cầu thưởng thức của ngon vật lạ của mọi người tăng lên.
Nhiều nhà hàng sẵn sàng mua chình thương phẩm để chế biến vì tin đồn ăn chình sẽ giúp cải thiện, tăng cường sinh lực, trị các chứng vô sinh, bất lực…”.
Theo bà Đ, cá chình leo giá vùn vụt. Giá cá chình thương phẩm hiện tại các chủ quán thu vào dao động từ 1 triệu đến 1,2 triệu đồng/kg. Bắt được con chình lớn là có tiền triệu trong tay, khỏe hơn đi làm nên nhiều người đi săn chình để cải thiện cuộc sống.
“Cá chình thương phẩm bắt tại sông bây giờ hiếm lắm, muốn có phải đặt trước. Do nó ngon, bổ nên giá lên từng ngày. Hồi trước giá thương phẩm chỉ 400.000 đồng/kg, sau thì lên dần, giờ thì hơn 1 triệu đồng rồi, có khi hơn thế. Nhưng điều quan trọng là người mua vẫn tranh nhau để được thưởng thức nó vì nó đáng đồng tiền bát gạo chứ không như các loài cá khác”, bà Đ. cho biết.
Theo các nhà khoa học, cá chình là loài di cư, chình mẹ đẻ ở biển sâu, chình con sau khi nở trôi dạt vào bờ biển, cửa sông và lớn lên trên sông. Khi trưởng thành, cá lại di cư ra biển sâu để đẻ. Hiện chưa có nước nào nghiên cứu thành công việc sinh sản nhân tạo chình.
Trong khi đó, cá chình là loài thủy đặc sản cao cấp, thịt thơm ngon, giá trị dinh dưỡng rất cao và còn là một vị thuốc bổ dưỡng.
Ở nước ta, nông dân cần số lượng lớn cá chình giống để thả nuôi ao hồ và giá chình thương phẩm liên tục tăng cao. Chính điều này đã khiến người dân ở miền Trung nói chung, ở huyện Vĩnh Thạnh nói riêng, không chỉ tận thu chình giống, mà còn ồ ạt hành nghề châm điện tận diệt chình thịt trên các sông, dẫn đến nguy cơ tuyệt chủng loài cá này.
Ông Lê Văn Đẩu, Phó Chủ tịch UBND huyện Vĩnh Thạnh, cho biết: “Trữ lượng cá chình giống ở Vĩnh Thạnh khá lớn nên việc khai thác của người dân cũng tăng lên. Trong khi đó, chình là một loài có giá trị, nếu khai thác bừa bãi sẽ dẫn đến nguy cơ tận diệt.
Huyện cũng đã làm việc với cơ quan chức năng để nghiên cứu và tìm ra giải pháp khai thác cá chình giống một cách hiệu quả nhất, vừa đảm bảo có thêm thu nhập cho người dân, vừa không làm cạn kiệt loài cá này”.
Thiết nghĩ, đã đến lúc ngành chức năng huyện Vĩnh Thạnh nói riêng, tỉnh Bình Định nói chung và nhiều địa phương khác có cá chình sớm có giải pháp quản lý, hướng dẫn cho người dân khai thác hợp lý chình giống, nhằm bảo vệ nguồn lợi này được bền vững, lâu dài.
