Trong điều kiện và hoàn cảnh cả nước đang có chiến tranh ác liệt ấy, nhà thơ vẫn lạc quan phơi phới, nói hộ tiếng lòng cùng dân tộc “… Càng bão lửa điên cuồng, ta càng hồi sinh dậy/Ta biết ơn cánh chim Lạc đã chọn cho ta bờ biển ấy/Trăm trứng Âu Cơ hết lượt này lượt khác nở ra trăm lứa anh hùng/Những anh hùng về sau càng vóc dáng lớn hơn các anh hùng trước…”. Và phải chăng, ta thắng hết giặc ngoại xâm này đến các đế quốc sừng sỏ, siêu cường khác, ngoài sức mạnh đại đoàn kết dân tộc, ý chí độc lập, tự do và khát vọng hòa bình, công lý thì còn một sức mạnh siêu hình nữa chỉ có ở người Việt: Ấy là sức mạnh tâm linh. Bởi thế, không phải ngẫu nhiên mà Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương lại trở thành Di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại.
1. Giờ đây, ngày giỗ các Vua Hùng và Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương quy mô tổ chức không chỉ ở những năm lẻ 5, năm khác (do tỉnh Phú Thọ tổ chức, Chủ tịch UBND tỉnh làm Chủ lễ); năm tròn (tổ chức cấp quốc gia do Chủ tịch nước là Chủ lễ dâng hương) được diễn ra trên mảnh đất cội nguồn dân tộc là Phú Thọ mà lan rộng ra cả nước, trở thành một nghi lễ quốc gia, dân tộc. Di sản Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương, ngoài Phú Thọ có 326 di tích, là chủ đạo thì cả nước với 1.417 di tích thờ Hùng Vương và liên quan đến thời đại Hùng Vương. Hiện nay, nhiều di tích thờ cúng Hùng Vương đang tiếp tục được tôn tạo hoặc xây dựng mới. Những thực thể ấy đã tạo nên một không gian Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương như một vầng hồi quang của lịch sử.
Đã có một thời, một số thế lực thù địch, ngoại bang xuyên tạc, bóp méo lịch sử dân tộc, rằng thời đại Hùng Vương là không có thật, khiến các con Lạc cháu Hồng nao núng và nhân loại hoài nghi. Thật tiếc thay, thời đại Hùng Vương có từ buổi bình minh dựng nước nhưng cách xa ta đến nay đã mấy ngàn năm. Đã vậy, đất nước ta còn bị các triều đại phương Bắc thống trị tới hơn nghìn năm. Chúng muốn bưng bít lịch sử, xóa mọi dấu vết của thời đại Hùng Vương. Nhưng Chế Lan Viên vẫn dùng thơ ca để “bóc trần” với “hơn nghìn năm lửa đạn, lại Hùng Vương” đó sao?
Ngành Sử học và công tác khảo cổ học ngày càng phát triển đã tìm ra những di tích thuộc giai đoạn đồng thau, tương ứng với các thời dựng nước của các Vua Hùng. Các di tích khảo cổ được phát hiện xung quanh vùng phụ cận Đền Hùng như TP Việt Trì, huyện Lâm Thao, huyện Phù Ninh…, khai quật được những hiện vật có giá trị, đặc biệt là trống đồng. Và chẳng ở đâu xa, những hiện vật thuộc thời đại Hùng Vương đang được trưng bày ở Bảo tàng Hùng Vương, Bảo tàng tỉnh Phú Thọ và Bảo tàng lịch sử Việt Nam càng chứng minh: Thời đại Hùng Vương là có thật trong lịch sử. Không có thật, sao Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương được UNESCO công nhận đã nhiều năm nay, thực sự có sức sống lâu bền, lan tỏa trong cộng đồng, xứng đáng là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại?
2. Trước ngày khai Hội và trước thềm giỗ Tổ Hùng Vương, tôi lững thững trên sân hành lễ của Khu Di tích Lịch sử (DTLS) Đền Hùng dưới chân Nghĩa Lĩnh rộng dài, tít tắp như những đường băng có nắng gió thênh thang. Chợt âm hưởng thơ của Nguyễn Đức Mậu dìu dặt, vọng về: “… Trong Đền Hùng tĩnh lặng tôi nghe/ Tiếng giã gạo nhịp chày rung núi/ Thưở cây lúa hóa thân từ cỏ dại/ Bánh chưng bánh dày như trời đất đầy vơi…”(Khúc hát cội nguồn).
Khu DTLS Đền Hùng hôm nay, cảnh quan và diện mạo đã được thay đổi căn bản; không như thời điểm Bác Hồ nói chuyện với các chiến sĩ Đại đoàn quân tiên phong (đầu tháng 10/1954) khi về tiếp quản Thủ đô mà Người căn dặn: “Các Vua Hùng đã có công dựng nước. Bác cháu ta phải cùng nhau giữ lấy nước”. Cũng không như thời điểm Chế Lan Viên sáng tác bài thơ “Sau nghìn năm lửa đạn, lại Hùng Vương” (năm 1972). Quần thể Khu di tích gồm Đền Thượng, Đền Trung, Đền Hạ, Đền Giếng, Đền thờ Quốc Mẫu Âu Cơ, Đền thờ Lạc Long Quân, Lăng Hùng Vương cùng hệ thống sân bãi và các loài cây quý hiếm được trồng mới… đã tạo thành một không gian tâm linh trang nghiêm, hiện đại, sẵn sàng phục vụ đồng bào và du khách quốc tế về thăm viếng.
Là người làm báo, từng có nhiều năm, từng giai đoạn, tôi vẫn tác nghiệp về giỗ Tổ Hùng Vương - Lễ hội Đền Hùng và cảm nhận, từ đầu tư trùng tu các di tích, cảnh quan tới việc cải tiến đổi mới trong khâu tổ chức giỗ Tổ, cung cách quản lý, phục vụ của cán bộ nhân viên Khu di tích và tỉnh Phú Thọ ngày càng rõ nét, tạo được sự an tâm, hài lòng cho du khách trong và ngoài nước.
Bước đột phá trong khâu đầu tư xây dựng, tu bổ Khu di tích bắt đầu từ “Dự án tổng thể Khu DTLS Đền Hùng” được Chính phủ phê duyệt năm 1994, tiếp sau đó được Chính phủ phê duyệt Quy hoạch phát triển Khu DTLS Đền Hùng đến năm 2015”. Nhưng chỉ tính đến Quốc lễ - giỗ Tổ Hùng Vương năm 2010, diện mạo Khu di tích đã thay đổi căn bản, xứng đáng là Di sản Văn hóa thế giới. Tỉnh Phú Thọ đã huy động kinh phí từ các nguồn vốn, với trên 700 tỉ đồng, đầu tư xây dựng, tu bổ nhiều công trình, đền đài, lăng tẩm, trên cơ sở giữ nguyên các giá trị của di tích gốc nhằm bảo tồn gìn giữ “không gian thiêng”.
Không dừng lại ở đó, dự kiến từ nay đến năm 2030, tỉnh sẽ huy động khoảng 4.500 tỉ đồng tiếp tục đầu tư bảo tồn và phát huy các giá trị Khu DTLS Đền Hùng, xứng tầm là Khu di tích quốc gia đặc biệt quan trọng bậc nhất nước ta, đưa Khu di tích thành điểm du lịch – văn hóa – tâm linh hấp dẫn và thiêng liêng nhất và đưa TP Việt Trì trở thành Thành phố lễ hội về với cội nguồn dân tộc Việt Nam.
3. Cũng do tác nghiệp để phản ánh hoạt động giỗ Tổ Hùng Vương – Lễ hội Đền Hùng nhiều năm mà tôi có nhiều “duyên nợ” với các cán bộ quản lý của Khu di tích, của Sở Văn hóa – Thể thao – Du lịch và Sở Thông tin - Truyền thông Phú Thọ.
Với Khu di tích, từ các đời Giám đốc, bắt đầu từ dân Sử học, Bảo tồn, Bảo tàng “chính gốc” như Nguyễn Tiến Khôi, Phó Giám đốc (PGĐ) Nguyễn Thị Tuyết Hạnh, tiếp theo là những Nguyễn Xuân Các, Lưu Quang Huy rồi đến người vừa được giao canh giữ lăng miếu tổ tiên là Nguyễn Duy Anh đầy trẻ trung, năng động cùng PGĐ Nguyễn Quốc Khánh.
Với Sở Văn hóa là những Trần Phù Tiêu; Trần Thị Thu Hương; nhạc sĩ Đào Đăng Hoàn; Nguyễn Ngọc Ân, Trưởng phòng Quản lý Văn hóa Trần Văn Quang và tân Giám đốc vừa mới nhậm chức Nguyễn Đắc Thủy tâm huyết và trách nhiệm. Bên Sở Thông tin – Truyền thông là PGĐ Nguyễn Thị Tuyết Chinh…
Cứ mỗi dịp chuẩn bị cho giỗ Tổ và lễ hội, các anh, các chị lại chóng mặt cho họp hành, chỉ đạo, kiểm tra đôn đốc, phối kết hợp với các cơ quan liên ngành sao cho đồng bộ, ăn khớp. Điện thoại di động luôn trong tình trạng “nóng máy”. Mệt mỏi và căng thẳng bởi sức ép công việc.
Nhưng đâu đã hết. Do Đền Hùng là “Đất thiêng” nên từng có những đối tượng chiếm đất xây nhà và các công trình trái phép để kinh doanh. Từng có các doanh nghiệp, đại gia làm ăn thua lỗ, bị phá sản mà lén lút đưa những bùa ngải “yểm” trên Đền Hùng; còn cả Trung tâm Phật giáo nọ thuê người “ém” hàng trăm bức tượng La Hán, lăn lóc, chỏng trơ trên núi để “cầu may”. Còn nữa, có những năm do mưa to bão lớn, đôi ba cây rừng nguyên sinh già cỗi bị quật đổ, làm chắn lối hành hương nên phải cưa chặt. Ấy vậy mà có những “thế lực ngầm” rêu rao “Đền Hùng…tan hoang trước ngày giỗ Tổ”. Vậy là lại phải căng mình phối hợp với các cơ quan chức năng và liên ngành để xử lý và làm sáng tỏ. Trời Nghĩa Lĩnh lại cao xanh. Nơi mảnh đất cội nguồn dân tộc, các anh, các chị mới là những người hạnh phúc. Hạnh phúc là vinh dự được phục vụ đồng bào cả nước và du khách quốc tế trong những chuyến hành hương về nguồn vĩ đại, vì một lễ hội cội nguồn dân tộc: Lễ hội của non sông!
Năm nay là năm lẻ, nên giỗ Tổ Hùng Vương – Lễ hội Đền Hùng do tỉnh Phú Thọ chủ trì với tư cách “con trưởng” cùng bốn tỉnh “góp giỗ” là Bình Dương, Kiên Giang, Thái Nguyên và Quảng Nam theo Đề án Tổ chức giỗ Tổ Hùng Vương hàng năm được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt. Hoạt động phần Lễ và phần Hội được tổ chức trong 5 ngày, từ ngày 21 đến ngày 25/4/2018 (tức mùng 6 đến mùng 10 tháng 3 năm Mậu Tuất 2018).
“Dù ai đi ngược về xuôi
Nhớ ngày giỗ Tổ mùng mười tháng ba”.
Vâng! Dù ai có đi đâu, về đâu, ở phương trời nào của đất nước hoặc nơi bên kia các đại dương xanh…, hãy nhớ về giỗ Tổ hoặc hành hương về đất Tổ. Du khách sẽ được tắm mình trong các sắc màu rực rỡ của các lễ hội; sẽ được hóa thân vào các trò chơi, diễn xướng dân gian; sẽ được bay bổng cùng những điệu Hát Xoan mê đắm lòng người; sẽ nôn nao trong âm vang tiếng cồng chiêng làm xao động núi rừng Nghĩa Lĩnh như hồn dân tộc vọng về và chỉ cần nghe “Tiếng trống đồng” qua tiếng lòng của Lâm Thị Mỹ Dạ, cũng đủ nhận biết “Bao nhiêu thời đại qua rồi/Chỉ còn vọng giữa đất trời tiếng ngân”.
Sau hơn 40 năm miền Nam được hoàn toàn giải phóng, nước non ta liền một dải, từ cái buổi “Bác Hồ ơi toàn thắng về ta”, khung cảnh thanh bình và công cuộc từ tái thiết đất nước đến công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước ngày một lên sắc lên hương, phải chăng được bắt nguồn từ “Khúc hát cội nguồn”? Khúc hát ấy là của “trăm lứa anh hùng” được nở hết lượt này lượt khác từ bọc trăm trứng Âu Cơ đến hôm nay. Khúc hát hào sảng ấy còn là niềm kiêu hãnh, là bản lĩnh và trí tuệ Việt Nam. Nó được cắt nghĩa một cách đơn giản nhưng bất biến và vĩnh cửu, rằng:
“Đất nước không gì, không ai tiêu diệt nổi
Sau nghìn năm lửa đạn, lại Hùng Vương!”.
