Theo cơ quan thanh tra, SGK được in, phát hành từ năm 2002 cơ bản cung ứng đầy đủ cho mọi vùng miền. Việc thanh tra đã phát hiện Cty TNHH MTV Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam (NXB) chưa thực hiện rà soát cơ cấu chi phí và giá thành; định mức, kế hoạch sản xuất kinh doanh. Sách phát hành qua nhiều bước trung gian nên chưa tiết kiệm được chi phí. Tỷ lệ chiết khấu SGK 25% còn cao so với một số mặt hàng độc quyền.
NXB bị đánh giá đã "lạm dụng vị trí thống lĩnh thị trường, vị trí độc quyền", là hành vi bị cấm theo Luật Cạnh tranh. Đơn vị xây dựng mức giá để đăng ký giá sai so với hướng dẫn cấp có thẩm quyền, có dấu hiệu vi phạm quy định về đăng ký giá SGK.
Giấy in SGK chưa đạt tiêu chuẩn quốc gia
Theo TTCP, việc lựa chọn nhà thầu cung cấp giấy in để sản xuất SGK theo phương thức chào hàng cạnh tranh có nhiều bất thường, chưa đảm bảo công bằng, hiệu quả kinh tế.
Cụ thể, NXB xác định nhu cầu sản xuất không sát thực tế nên lượng hàng tồn kho lớn (chủ yếu là giấy in). Từ đó làm tăng chi phí lãi vay, dự phòng giảm giá hàng tồn kho, dẫn đến giảm hiệu quả sử dụng vốn.
Từ trước tháng 8/2017, NXB chưa ban hành quy định về lựa chọn nhà thầu in sách, cung cấp vật tư, giấy in,... Đơn vị cũng chưa bổ sung đăng ký kinh doanh nhập khẩu giấy in hoặc tổ chức thực hiện việc ủy thác nhập khẩu giấy in để giảm bớt chi phí trung gian, giảm giá thành sách. NXB còn sử dụng giấy in định lượng thấp, thấp hơn định lượng giấy in sách thường theo tiêu chuẩn quốc gia.
Trong giai đoạn 2014 - 2019, nhà xuất bản chỉ thu thập báo giá của một số ít nhà thầu cung cấp giấy in và lặp lại trong nhiều năm. Trong đó, Cty CP Giấy Phùng Vĩnh Hưng được lựa chọn cung cấp chiếm 83% số lượng giấy của NXB (tương đương gần 1.900 tỷ đồng).
Cơ quan thanh tra kiểm tra xác suất một số hợp đồng cung cấp giấy in của Cty Giấy Phùng Vĩnh Hưng cho thấy giá giấy in cao bình quân gấp khoảng 1,7 lần giá giấy Cty nhập khẩu trực tiếp (tương ứng số tiền chênh lệch khoảng 210 tỷ đồng).
NXB bán 3 loại giấy in có thuế giá trị gia tăng đầu vào 5% cho các đơn vị trúng thầu in sách. Nhưng TTCP cho rằng khi xây dựng giá trần của gói thầu in, NXB lại tính cách khác, làm giá trần gói thầu tăng thêm 5%. DN đưa tiền lãi vay vào giá trần các gói thầu in sách, thiếu sót khi phân bổ chi phí quản lý DN vào giá thành sách.
Theo tính toán của TTCP, vì những việc này, với số sách đã tiêu thụ, gia đình các học sinh phải mua SGK cao hơn giá sách đăng ký đúng là khoảng 85 tỷ đồng.
Kiến nghị chuyển hai vụ việc sang Bộ Công an
Một sai phạm khác được chỉ ra là NXB chưa thực hiện đầy đủ yêu cầu của Bộ GD&ĐT nhưng đã tăng giá SGK từ năm học 2019 - 2020. Thời kỳ thanh tra năm 2014 - 2018, trong khi SGK được NXB đăng ký giá từ năm 2011. Do đó, cơ quan thanh tra chưa xác định được cụ thể số tiền gia đình học sinh đã mua sách cao hơn giá đăng ký đúng giá từ 2011 đến nay.
TTCP kiến nghị NXB xây dựng lộ trình để không theo hình thức giao in gia công mà chuyển sang đấu thầu rộng rãi. Việc này nhằm tiết kiệm chi phí sản xuất, chống độc quyền, thao túng giá sách. NXB bản phải nộp ngân sách toàn bộ số tiền gia đình học sinh đã mua SGK cao hơn giá phải đăng ký đúng.
TTCP cũng kiến nghị chuyển hai vụ việc sang Bộ Công an xem xét, xử lý. Một là, nội dung hướng dẫn sử dụng sách bài tập, sách tham khảo có dấu hiệu "lợi ích nhóm" giữa Bộ GD&ĐT, là cơ quan quản lý Nhà nước, với NXB trong việc in ấn, phát hành sách bài tập.
Hai là, việc lựa chọn nhà thầu cung cấp giấy in để sản xuất SGK theo phương thức chào hàng cạnh tranh của nhà xuất bản có nhiều dấu hiệu bất thường, chưa đảm bảo công bằng, minh bạch và hiệu quả kinh tế.
NXB Giáo dục Việt Nam có vốn điều lệ 596 tỷ đồng, hoạt động theo mô hình Cty TNHH một thành viên do Nhà nước sở hữu 100%, cơ quan chủ quản là Bộ GD&ĐT.
Năm 2021, NXB in hơn 164 triệu cuốn SGK. Tổng doanh thu năm 2021 đạt 1.828 tỷ đồng, trong đó trên 97% đến từ hoạt động phát hành sách; lãi sau thuế 287 tỷ đồng, là mức cao nhất trong lịch sử hoạt động của đơn vị.