Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch vừa có Quyết định số 2316/QĐ-BVHTTDL về việc đưa vào Danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia Nghề thủ công truyền thống ướp trà sen Quảng An (phường Quảng An, quận Tây Hồ, thành phố Hà Nội).
Hồ Tây từ lâu đã được biết đến như một danh thắng nổi tiếng của Thủ đô với vẻ đẹp thơ mộng và không gian yên bình, thanh tịnh. Nằm giữa lòng Thủ đô nhộn nhịp, Hồ Tây là nơi cư trú của một loài sen đặc biệt - sen bách diệp. Loài sen này nổi bật với những bông hoa có khoảng 100 cánh, mang trong mình hương thơm thanh khiết, dịu dàng mà khó có loại hoa nào sánh được. Không chỉ là loài hoa biểu tượng của sự thanh cao, sen bách diệp còn là nguồn nguyên liệu quý giá để tạo nên một sản phẩm truyền thống đặc biệt của người Việt – trà sen.
 |
Sen Bách Diệp nổi bật với những bông hoa có khoảng 100 cánh, mang trong mình hương thơm thanh khiết, dịu dàng (ảnh do gia đình bà Dần - nghệ nhân ướp chè Sen Tây Hồ cung cấp) |
Trà sen từ xa xưa đã được xem là một sản phẩm trà quý, không chỉ vì hương vị tinh tế mà còn vì những giá trị văn hóa, tâm linh sâu sắc mà nó mang lại. Hoa sen, với ý nghĩa biểu trưng cho sự tinh khiết, sự thanh cao trong văn hóa và tôn giáo của nhiều nước châu Á, đặc biệt là Việt Nam, khi kết hợp với trà đã tạo nên một sự đồng điệu tuyệt vời, một đỉnh cao của nghệ thuật thưởng trà.
Quảng An – Cái nôi của nghề ướp trà sen
Phường Quảng An, nằm ven Hồ Tây, là một trong những vùng đất trù phú nhất Hà Nội với ba mặt giáp hồ, sở hữu 157 ha mặt nước cùng 11 ao, hồ, đầm. Chính lớp bùn dày, màu mỡ tại đây đã tạo điều kiện thuận lợi cho sen bách diệp phát triển mạnh mẽ. Từ nhiều thế kỷ trước, Quảng An đã trở thành một vùng sen nổi tiếng của Hà Nội, nơi sen bách diệp sinh trưởng tốt nhất và cũng là nơi lưu giữ, phát triển nghề ướp trà sen truyền thống.
 |
Vùng đất Quảng An nổi tiếng là nơi lưu giữ, phát triển nghề ướp trà sen truyền thống. (ảnh do gia đình bà Dần - nghệ nhân ướp chè Sen Tây Hồ cung cấp) |
Nghề ướp trà sen tại Quảng An không chỉ là một nghề thủ công bình thường mà còn là một phần của văn hóa, của đời sống người dân nơi đây. Qua bao thăng trầm lịch sử, người dân Quảng An vẫn giữ vững nghề này, truyền lại từ đời này sang đời khác như một báu vật không thể thiếu của vùng đất Tây Hồ. Hiện nay, quận Tây Hồ có hàng trăm người làm nghề ướp trà sen, trong đó tập trung đông nhất là tại phường Quảng An.
Quy trình ướp trà sen – Công phu và tinh tế
Ướp trà sen là một quy trình đòi hỏi sự công phu, tỉ mỉ và kỹ năng cao. Để có được những mẻ trà sen thơm ngon, đượm hương, người thợ phải trải qua nhiều công đoạn khác nhau, từ khâu lựa chọn nguyên liệu, rửa trà, tách gạo sen, ướp trà, sấy trà cho đến đóng gói và bảo quản.
Trong số đó, quy trình ướp trà sen khô là phức tạp nhất. Trà được lựa chọn để ướp phải là những lá trà ngon, chất lượng cao, thường là trà nõn tôm, loại trà được hái từ những búp trà non nhất. Trà sau khi được sấy khô sẽ được ướp với gạo sen, loại gạo thơm ngào ngạt được lấy từ những bông sen vừa chớm nở. Quá trình ướp diễn ra nhiều lần, mỗi lần ướp trà với gạo sen xong sẽ được sấy khô trước khi tiếp tục ướp lần tiếp theo. Mỗi bông sen có thể ướp với khoảng 15 gram trà, và người làm trà phải rất khéo léo, tỉ mỉ để đảm bảo trà thấm đều hương sen mà không bị nát hay mất đi hương vị tự nhiên.
Quy trình ướp trà sen bông tuy không cầu kỳ bằng trà sen khô, nhưng để có được trà ngon và đượm hương, người làm trà vẫn phải có những bí quyết riêng, được đúc kết qua nhiều thế hệ. Mỗi người thợ ướp trà tại Quảng An đều có những kinh nghiệm, kỹ thuật riêng, tạo nên những mẻ trà mang đậm dấu ấn cá nhân nhưng vẫn giữ được hương vị truyền thống của trà sen Tây Hồ.
Thách thức và cơ hội bảo tồn nghề truyền thống
Dù có giá trị văn hóa và tinh thần đặc biệt, nghề ướp trà sen tại Quảng An hiện đang đối mặt với nhiều khó khăn. Diện tích trồng sen ngày càng bị thu hẹp do quá trình đô thị hóa, sự ô nhiễm môi trường cũng ảnh hưởng đến sự sinh trưởng của sen. Bên cạnh đó, thị hiếu của người tiêu dùng hiện đại, đặc biệt là giới trẻ, cũng thay đổi, khiến cho nhu cầu về trà ướp sen giảm dần. Giới trẻ ngày nay ít quan tâm đến trà và không thích uống trà, dẫn đến việc nghề ướp trà sen không còn được coi trọng như trước đây.
Thêm vào đó, nhiều người vẫn chưa hiểu và trân trọng các giá trị văn hóa, lợi ích tinh thần và thể chất của việc thưởng trà nói chung và trà ướp sen nói riêng. Điều này đặt ra một thách thức lớn cho việc bảo tồn và phát triển nghề truyền thống này.
Bảo tồn và phát triển – Hướng đi bền vững cho nghề ướp trà sen
Tin vui đến từ việc nghề ướp trà sen Quảng An được công nhận là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia đã mở ra cơ hội mới cho việc bảo tồn và phát triển nghề. Thành phố Hà Nội đã có những kế hoạch cụ thể nhằm mở rộng diện tích trồng sen bách diệp, đồng thời triển khai các biện pháp bảo tồn, quảng bá và phát huy giá trị của nghề ướp trà sen.
Việc công nhận nghề ướp trà sen Quảng An là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia không chỉ là sự tôn vinh đối với một nghề truyền thống, mà còn là lời nhắc nhở về trách nhiệm của chúng ta trong việc bảo tồn và phát triển những giá trị văn hóa đặc sắc của dân tộc.
Để bảo tồn và phát triển nghề ướp trà sen, cần có sự chung tay của nhiều bên, từ chính quyền, các tổ chức văn hóa, các nghệ nhân làm trà đến cộng đồng. Các nghệ nhân cần tiếp tục truyền dạy nghề cho thế hệ trẻ, khuyến khích họ kế thừa và phát huy những giá trị truyền thống của nghề. Đồng thời, cần có những chiến lược quảng bá hiệu quả để giới thiệu trà sen đến với đông đảo người dân trong và ngoài nước, giúp mọi người hiểu và trân trọng hơn những giá trị mà trà sen mang lại.
 |
Việc công nhận nghề ướp trà sen Quảng An là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia là sự ton vinh và lời nhắc nhớ chúng ta về việc bảo tồn và phát triển những giá trị văn hóa đặc sắc của dân tộc. (ảnh do gia đình bà Dần - nghệ nhân ướp chè Sen Tây Hồ cung cấp) |
Bên cạnh đó, việc mở rộng diện tích trồng sen, cải thiện môi trường sinh thái quanh Hồ Tây cũng là những biện pháp cần thiết để duy trì nguồn nguyên liệu chất lượng cho nghề ướp trà. Thành phố Hà Nội cần đầu tư vào công tác bảo vệ môi trường, đảm bảo nước hồ sạch, lớp bùn dày và giàu dinh dưỡng để sen bách diệp có thể phát triển tốt.
Nghề ướp trà sen Quảng An không chỉ là một nghề thủ công truyền thống mà còn là một phần của văn hóa, của tinh hoa dân tộc. Việc nghề này được công nhận là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia là một bước tiến quan trọng trong việc bảo tồn và phát huy những giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc. Với sự quan tâm và đầu tư đúng mức, hy vọng rằng nghề ướp trà sen tại Quảng An sẽ tiếp tục phát triển mạnh mẽ, trở thành niềm tự hào của người dân Hà Nội nói riêng và cả nước nói chung.
