Tục thờ Cá Ông - nét văn hóa tín ngưỡng đặc sắc của ngư dân phương Nam

Đến thị trấn Gành Hào, huyện Đông Hải, tỉnh Bạc Liêu, du khách đừng quên ghé thăm Lăng ông Nam Hải tọa lạc ở ngả đường vào thị trấn Gành Hào và đường đê ra biển, đây là một địa chỉ tâm linh độc đáo, linh thiêng và gần gũi thể hiện nét tín ngưỡng đặc sắc của bà con ngư dân trong vùng. 

Đối với ngư dân hành nghề đánh bắt hải sản, Cá Ông là một sinh vật linh thiêng luôn phù trợ cho người đi biển, không những giúp cho người đi biển đánh bắt nhiều cá tôm mà còn cứu nạn mỗi khi bị bão giông. Lăng ông Nam Hải Gành Hào được xây cất từ lâu, ban đầu ở vàm sông Gành Hào, sau đó do vàm sông sạt lở, người dân địa phương di dời vào vị trí hiện nay. 

Tục thờ Cá Ông có ở nhiều địa phương vùng cửa biển phía Nam. Tại mỗi lăng thờ Cá Ông, hàng năm đều tổ chức lễ hội Nghinh Ông rất long trọng. Tùy vào ngày ông lụy ở mỗi nơi mà lễ Nghinh Ông được tiến hành vào những thời đểm khác nhau. Đây là loại lễ hội quan trọng và lớn nhất của ngư dân và từ lâu đã trở thành một hoạt động tín ngưỡng dân gian đặc sắc.

Lễ Nghinh Ông còn có nhiều tên gọi khác nhau như: lễ rước cốt Ông, lễ cầu ngư, lễ tế cá Ông, lễ cúng Ông, lễ nghinh ông Thủy tướng, lễ cúng biển… Thời Nguyễn, các vua suy tôn cá ông là Nam Hải đại tướng quân. Riêng vua Gia Long phong cho cá Ông tước hiệu Nam Hải cự tộc ngọc lân thượng đẳng thần”.

Lăng Ông ở Gành Hào hiện nay có tới 4 cốt (sọ đầu) Cá Ông, 9 xương sườn và khoảng mười đốt xương sống. Xương sọ cái lớn nhất có chiều ngang trên 1m; xương sườn cái dài nhất từ 2,5 – 2,6 m. Hiện nay, chưa có một kết quả khoa học nào xác định những chiếc xương này có từ khi nào, nhưng theo lời những người già ở đây thì chí ít cũng khoảng 100 năm.

Tại Lăng Ông Nam Hải Gành Hào còn có "Bộ da cá nhám voi lớn nhất Việt Nam" được xác lập năm 2013. Trước đó, vào năm 2010, ngư dân đánh bắt khơi xa thả lưới kéo được một con cá voi nhám nặng hơn 13 tấn, tiếc rằng khi vướng lưới ngư dân thì "Ông Voi" này đã gặp nạn, không cứu được nên  được ngư dân thị trấn Gành Hào đưa vào bờ và làm lễ theo phong tục.

Do đó sau khi thực hiện các nghi thức truyền thống miền biển và xử lý hóa chất đối với xác cá nhám voi này, tỉnh Bạc Liêu đã mời Viện Hải dương học Nha Trang nhồi bông bộ da cá dài 9,7m, rộng trên 5m. Sau đó Sở VH-TT&DL Bạc Liêu đã có dự án xây nhà trưng bày bộ da cá nhám voi tại lăng Ông Nam Hải. Kinh phí khoảng 8 tỉ đồng.

Hàng năm, Lễ Nghinh Ông ở Gành Hào được tổ chức vào ngày 09 và 10 tháng 3 âm lịch. Đây là lễ hội dân gian truyền thống được lưu truyền gìn giữ hàng năm, do vậy mà không ai bảo ai, hễ đến ngày lễ, hàng vạn người từ khắp nơi trong và ngoài tỉnh đổ về Gành Hào tham gia lễ hội. Lễ được tổ chức dưới hình thức học trò lễ dâng rượu, cúng tế, sau đó khách đến ăn uống và xem hát tuồng kéo dài đến khuya.

Nghi thức quan trọng nhất là lễ rước Ông. Từ sáng sớm, có không dưới 100 tàu thuyền trong huyện và khắp nơi về tham gia lễ hội. Các chủ ghe tàu trang hoàng cờ, phướn, băng rôn, khẩu hiệu, như một thuyền hoa, mọi người vô tư lên tàu ra biển Nghinh Ông. Trong đó, có một cụm tàu chính gồm 2 chiếc kết lại thành đoàn. Tàu này có nhiệm vụ chở Ban tổ chức, các vị chức sắc, học trò lễ.

Lễ được khởi hành tại lăng Ông, đi đầu là đội múa lân, kế đến là đội kèn Tây, theo sau là học trò lễ, các đoàn binh sĩ (mặc trang phục binh sĩ thời Gia Long), nữ thanh lịch…Dân chúng đứng hai bên đường, hò reo cổ vũ, tạo nên không khi lễ hội thật náo nhiệt.

Đoàn diễu hành qua thị trấn Gành Hào rồi xuống tàu và chạy ra biển tiến hành làm lễ cúng bái, xin keo cầu cho mưa thuận gió hoà, mùa màng thuận lợi. Cuối cùng là nghi thức thả tôm giống xuống biển nhằm tái tạo nguồn lợi thủy sản, đây là một hoạt động không thể thiếu trong lễ hội Nghinh Ông hàng năm của ngư dân Gành Hào – Đông Hải.