3 năm để may xong một chiếc áo
Trong triều đại phong kiến, Vua được xem là bậc chí tôn, mọi đồ dùng mà vua sử dụng đều là những đồ quý giá, độc đáo, được thiết kế riêng từ chất liệu, màu sắc đến họa tiết và bất cứ ai cũng không được phép dùng những màu sắc, chất liệu họa tiết đó. Biểu hiện rõ nhất của sự phân biệt này phải kể đến trang phục của hoàng đế Trung Quốc hay còn được gọi là Long bào.
Long có nghĩa là rồng. Bào có nghĩa là y phục, quần áo. Trong xã hội phong kiến thì rồng biểu tượng cho chân mệnh thiên tử, nên dùng để chỉ nhà vua hay còn gọi là Thiên tử (con trời). Thời phong kiến những đồ vật có hình rồng chỉ có vua mới được dùng.
Để có một chiếc áo long bào, các thợ thủ công phải mất 3 năm để hoàn thành. Thậm chí, trong khuôn viên triều đình còn có một nhà may chuyên dụng để may y phục cho nhà vua nói riêng và gia đình hoàng tộc nói chung.
Y phục hoàng tộc của người Trung Hoa với tay áo hình móng ngựa cùng cổ áo rời và nặng. Nhưng sau này, tay áo dài trở nên vướng víu trong cuộc sống nên mọi người quyết định cuốn tay áo lên, và chỉ thả tay áo xuống khi giao thiệp với một người lạ nào đó.
Đối với long bào, kiểu mẫu và đường nếp phải nhận được sự chấp thuận của hoàng đế và các vị đại thần trong triều đình trước khi được phép hoàn thành kiểu mẫu sau đó sẽ được chuyển giao đến các thợ làm lụa. Sau khi vải đã hoàn tất, một thợ thủ công sẽ cắt vải và sẽ chuyển đến một thợ may tiếp theo để hoàn tất phần thô của chiếc áo long bào. Sau cùng, chiếc áo sẽ được thêu thêm nhiều hoạ tiết cầu kì.
 |
| Long bào màu xanh của Càn Long trị giá 4,5 tỷ đồng. |
Trong đó phải kể tới họa tiết hình rồng. Áo long bào thường có 9 con rồng, 2 con rồng ở hai vai, 1 con rồng ở sau lưng, 1 con rồng phủ lấy phần ngực áo, 1 con rồng phủ lấy phần tà áo, 4 con rồng thứ 9 trên long bào được thêu ở bên trong vạt trước.
Liên quan đến vấn đề này, các chuyên gia, nhà khoa học vào cuộc và tìm ra câu trả lời. Người cổ đại thường gọi các bậc đế vương cổ đại là “chân long thiên tử, cửu ngũ chí tôn”. Gọi hoàng đế là “cửu ngũ” là do bởi ở số học thời cổ phân làm số âm và số dương, chẵn là âm, lẻ là dương. Trong số dương thì số 9 là lớn nhất, số 5 ở giữa. Chữ “cửu” (số 9) hài âm với chữ “cửu” (lâu dài), mang ý nghĩa trường trường cửu cửu, vạn thế vạn đại. Nhân đó mà đã dùng từ “cửu ngũ” để chỉ sự chí cao vô thượng của hoàng đế, thiên tử chính chống, vạn thọ vô cương.
Khổng Dĩnh Đạt ghi rằng: “Lời cửu ngũ, dương khí mạnh ngút trời, vì rồng ở trên trời. Hiện tượng này ví như thánh nhân có đức rồng, bay cao ở ngôi vị trên trời”.
Và số 9 cũng liên quan đến Trời bởi vì theo truyền thuyết, Ngọc Hoàng Thượng Đế sinh vào ngày mùng 9 tháng Giêng Âm lịch. Các bậc đế vương ngày xưa đều xem mình là Thiên Tử hay Thiên Hoàng (ở Nhật Bản), nên số 9 là con số của con Trời. Xuất phát từ điều này, “cửu ngũ” về sau được dùng để chỉ ngôi vua. Theo đó, long bào thêu 9 con rồng, tượng trưng cho hoàng đế Trung Hoa. Cũng như trong việc phân cấp quan lại ở chế độ quân chủ cũng chia ra làm 9 cấp (cửu phẩm), thấp nhất là hàng quan cửu phẩm và cao nhất là đến quan nhất phẩm.
Chỉ những loại chỉ thượng hạng mới được sử dụng để thêu long bào và thậm chí còn phải làm từ vàng thật. Hoàng đế sẽ thuê 500 thợ thủ công và thợ thêu để khâu áo và 40 thợ khác để thêu chỉ vàng, chỉ bạc lên áo.
Tùy vào tình hình thời tiết mà sẽ có áo lót bên trong hay không và sẽ làm bằng những chất liệu khác nhau như lụa, da thuộc hay vải sợi. Những chất liệu làm long bào đều phải lựa chọn chất liệu tốt nhất, mềm mại, thoải mái như lụa, tơ, gấm… thường sẽ là những vải thượng hạng chọn từ những cống phẩm của các nước tiến cống. Hầu hết long bào sẽ có màu vàng, thêu hoạt tiết hình rồng bằng chỉ vàng, chỉ bạc, loại chỉ quý hiếm ở thời phong kiến.
Quy định nghiêm ngặt khi sử dụng, bảo quản long bào
Áo long bào là lễ phục của vua dùng trong những đại lễ quan trọng của quốc gia như lễ sắc phong lên ngôi, lễ tế đàn Nam Giao (lễ tế trời), lễ tế đàn Xã Tắc (lễ tế đất), lễ tế Tông Miếu (lễ tế tổ tiên), lễ tiếp các sứ thần… Các triều đại dựa theo âm dương ngũ hành mà quy định màu sắc nào là tôn quý nhất, cho nên mỗi triều đại khác nhau áo long bào cũng có màu sắc khác nhau. Chẳng hạn như thời nhà Tần và thời Tây Hán áo long bào có màu đen; thời Hán Văn Đế áo long bào chuyển sang màu vàng; áo long bào thời Tấn, Tống, Minh thì có màu đỏ…
Thời nhà Đường, Đường Cao Tổ ra quy định màu vàng là màu chuyên dành cho vua và hoàng thất, thường dân không được sử dụng màu vàng để may quần áo và làm vật dụng.
Đặc biệt, có một điều không phải ai cũng biết, đó là áo long bào của các vị Hoàng đế dù có mặc mười mấy năm cũng không bao giờ được giặt. Bởi thứ nhất, tất cả quần áo và vật dụng trong cung đều được đem đến tập trung giặt tại Hoán Y Cục. Làm việc giặt giũ tại Hoán Y Cục đều là những người có thân phận vô cùng thấp kém. Tấm áo long bào của Hoàng đế là thứ y phục tôn quý nhất trong thiên hạ, nếu tùy tiện đem cho những người có thân phận “không tương xứng” giặt giũ, sẽ đồng nghĩa với việc sỉ nhục sự tôn nghiêm của Hoàng gia. Để thể hiện sự tôn quý bậc nhất, long bào nếu mặc bẩn rồi sẽ không tiếp tục được sử dụng nữa, mà lệnh cho người dưới làm một chiếc mới hoàn toàn.
Thứ hai, việc chế tác một chiếc long bào vô cùng phức tạp. Tùy vào từng triều đại mà thiết kế và hình thêu trên áo cũng khác nhau, nhưng có một điều không thay đổi, đó là những thứ được thêu và gắn trên áo đều vô cùng quý giá. Do đó không thể tùy tiện dùng nước để giặt, sẽ rất dễ làm hỏng áo.
Thứ ba, tần suất sử dụng long bào vô cùng thấp. Thực tế, Hoàng đế chỉ mặc long bào vào những dịp đại lễ của đất nước, không phải ngày nào cũng mặc. Bình thường thượng triều, không nhất thiết phải mặc long bào. Bởi vậy, trong một năm Hoàng đế cũng chỉ mặc long bào có vài lần. Tuổi thọ của một chiếc long bào là rất dài bởi toàn dùng những chất liệu cao cấp cộng với việc tần suất sử dụng thấp nên một chiếc áo long bào có thể mặc mười mấy năm là điều hết sức bình thường.
Cùng với đó, Hoàng đế có nhiều loại long bào và có quy định nghiêm ngặt trong trường hợp nào thì mặc áo nào. Đẳng cấp cao nhất, dùng trong những buổi lễ quan trọng nhất và chỉ có vua mới được dùng đó là mũ miện và áo cổn. Áo dùng thường ngày để thượng triều gọi là áo biện.
Thứ tư, về cơ bản long bào không bị bẩn. Long bào chỉ là tấm áo khoác mặc bên ngoài, bên trong Hoàng đế còn phải mặc thêm áo khác. Hơn nữa, Hoàng đế thường trong những trường hợp cố định mặc đúng loại long bào nhất định, thậm chí có những ngày thay tới vài bộ long bào là chuyện bình thường.
Việc cất giữ long bào và việc thay y phục cho vua đều do những người chuyên môn đảm nhiệm và cẩn thận hầu hạ, tránh được việc bảo quản không cẩn thận mà gây tổn hại hay cũ rách. Số lần mặc ít, thời gian mặc ngắn, khả năng làm bẩn cũng thấp. Tất nhiên, nếu áo bị bẩn quá thì chỉ có một cách duy nhất đó là bỏ đi không dùng nữa, và thay vào đó là một chiếc áo mới hoàn toàn. Ngoài ra, áo long bào được định kỳ dùng cồn để lau hoặc dùng hương liệu để xông, tránh được hư hỏng và giữ cho áo luôn được sạch sẽ.
