Thiếu nhiều quy định cụ thể
Theo quy định của Điều 51 BLHS hiện hành, tổng hợp hình phạt trong trường hợp có nhiều bản án bao gồm 3 trường hợp (trường hợp một người phải chấp hành một bản án mà lại bị xét xử về một tội đã phạm trước khi có bản án này; trường hợp một người đang chấp hành một bản án mà lại phạm tội mới và trường hợp một người phải chấp hành nhiều bản án đã có hiệu lực pháp luật mà các hình phạt của các bản án chưa được tổng hợp). Tuy nhiên theo các chuyên gia, quy định này còn nhiều bất cập.
Cụ thể, Điều 51 BLHS chưa quy định việc tổng hợp hình phạt trong trường hợp một người đang có bản án chưa có hiệu lực pháp luật thì lại phạm tội mới. Ví dụ, A bị tòa án tuyên phạt 2 năm tù về tội cố ý gây thương tích. Trong thời gian A đang được tại ngoại và bản án về tội cố ý gây thương tích chưa có hiệu lực, A lại phạm tội mới – trộm cắp tài sản và bị tòa án tuyên phạt 1 năm tù.
Trường hợp này do Điều 51 BLHS chưa quy định, vì vậy một số Tòa án còn lúng túng khi xử lý. Vì vậy, nhóm chuyên gia kiến nghị Khoản 2 Điều 51 BLHS (khi xét xử một người đang phải chấp hành một bản án mà lại phạm tội mới) nên quy định bổ sung về trường hợp này và nguyên tắc tổng hợp sẽ tương tự như Khoản 2 Điều 51 vì trường hợp này, tòa án vừa mới tuyên hình phạt cho bị cáo mà trong khoảng thời gian ngắn trong khi đợi bản án có hiệu lực pháp luật, bị cáo đã phạm tội mới.
Điều này thể hiện ý thức pháp luật của người phạm tội chưa tốt, chưa quyết tâm cải tạo thành công dân có ích cho xã hội nên cần phải xử lý nghiêm để họ nhận thức được tính chất sai trái của hành vi của mình.
Bên cạnh đó, Khoản 1, 2 Điều 51 BLHS còn chưa quy định về trường hợp bị tạm giữ, tạm giam của tội bị đưa ra xét xử (hoặc tội mới) thì sẽ được khấu trừ như thế nào. Qua nghiên cứu cũng cho thấy các quy định của BLHS về tổng hợp hình phạt đối với người chưa thành niên cũng như thực tiễn áp dụng các quy định này cũng còn nhiều bất cập.
Thể hiện ở chỗ, BLHS chưa có điều, khoản quy định về tổng hợp hình phạt trong trường hợp chuẩn bị phạm tội, phạm tội chưa đạt cũng như đồng phạm về nhiều tội; BLHS cũng chưa có điều khoản quy định về tổng hợp hình phạt của nhiều bản án đối với người chưa thành niên phạm tội.
Đặc biệt, các quy định về tổng hợp hình phạt đối với người chưa thành niên không rõ ràng, gây khó khăn trong quá trình áp dụng. BLHS hiện hành chỉ có quy định riêng về tổng hợp hình phạt đối với người chưa thành niên trong trường hợp phạm nhiều tội, có tội phạm được thực hiện trước thời điểm người đó 18 tuổi, có tội phạm thực hiện sau.
Còn các trường hợp tổng hợp hình phạt khác (ví dụ các tội đều thực hiện trước thời điểm 18 tuổi) được hiểu là áp dụng theo quy định chung, như vậy có thể dẫn đến tình trạng hình phạt chung của các tội phạm được thực hiện trước 18 tuổi lại cao hơn hình phạt chung của trường hợp có tội được thực hiện trước 18 tuổi, có tội được thực hiện sau 18 tuổi.
Bỏ quy định về việc lấy mốc phạm tội trước hoặc sau 18 tuổi?
Nhóm chuyên gia đề xuất: Đối với các quy định về tổng hợp hình phạt của nhiều bản án, nên bổ sung trường hợp một người phải chấp hành một bản án mà lại bị xét xử về một tội đã phạm trước khi có bản án này thì tòa án quyết định hình phạt đối với tội đang bị xét xử, sau đó quyết định hình phạt chung theo nguyên tắc quy định tại Điều 50 (về quyết định hình phạt trong trường hợp phạm nhiều tội). Thời gian tạm giữ, tạm giam và thời gian chấp hành hình phạt của bản án trước được trừ vào thời hạn chấp hành hình phạt chung.
Khi xét xử một người đang chấp hành một bản án mà lại phạm tội mới, tòa án quyết định hình phạt đối với tội mới, sau đó tổng hợp với phần hình phạt chưa chấp hành của bản án trước rồi quyết định hình phạt chung. Thời gian tạm giữ, tạm giam của tội mới được trừ vào hình phạt tòa án tuyên cho tội mới.
Riêng đối với quy định về tổng hợp hình phạt đối với người chưa thành niên, nhóm nghiên cứu đề nghị sửa đổi theo hướng bỏ các quy định về tội phạm nặng nhất, bỏ quy định viện dẫn tại Điều 74, bỏ quy định về việc lấy mốc phạm tội trước hoặc sau 18 tuổi làm căn cứ để khống chế mức tối đa của hình phạt chung. Việc tổng hợp hình phạt trong trường hợp phạm nhiều tội được thực hiện theo quy định của Điều 50 BLHS, đồng thời bổ sung quy định về mức tối đa của hình phạt chung đối với người chưa thành niên (ví dụ hình phạt chung của các hình phạt tù có thời hạn có thể là 20 năm tù đối với người từ đủ 16 tuổi đến dưới 18 tuổi và 15 năm tù đối với người từ đủ 14 đến dưới 16 tuổi).
Ngoài ra, nhóm chuyên gia cũng đề xuất bổ sung quy định về tổng hợp hình phạt trong trường hợp chuẩn bị phạm nhiều tội, phạm nhiều tội chưa đạt hoặc đồng phạm về nhiều tội.