Đây chính là nguyên nhân khiến cả châu Âu chìm trong một mùa đông lạnh giá chưa từng có. Thậm chí, dòng sông Pennsylvania còn đóng băng giữa tháng 8 mùa hè. Vì vậy, người ta đã gọi năm 1816 định mệnh ấy là “năm không có mùa hè”.
Núi lửa Tambora phun trào
Tambora là một núi lửa trên đảo Sumbawa, Indonesia. Ngọn núi lửa này có độ cɑo 2.772m so với mặt nước biển. Tambora phun trào năm 1815 được đánh dấu là lần phun trào núi lửa mạnh nhất trong lịch sử hiện đại.
Theo ghi chép về 7 lần phun trào của núi lửa Tambora, lần phun trào quan trọng nhất là vào năm 1815. Lịch sử các lần phun trào của núi lửa Tambora có niên đại ít nhất 50.000 năm. 7 vụ phun trào đã được xác nhận, vụ phun trào lâu đời nhất vào năm 3.900 trước Công nguyên. Ít nhiều người ta biết rằng giữa một vụ phun trào này và một vụ phun trào khác có sự chênh lệch xấp xỉ 5.000 năm. Trong mỗi vụ phun trào có sự khác biệt giữa các lớp của dòng dung nham xảy ra và cường độ của chúng.
“Ƭhức giấc” lúc 7 giờ tối ngày 10/4/1815 và kéo dài trong 72 tiếng, núi Ƭambora bắt đầu “trỗi dậy” và trở thành thảm họa khiến hàng chục nghìn người thiệt mạng. Tiếng nổ có thể được nghe thấy ở đảo Sumatra, cách xa ngọn núi 2.600km. Vụ nổ Tambora được ước tính có sức công phá khoảng 800 triệu tấn TNT, mạnh hơn 14 lần bom Sa hoàng - vũ khí hạt nhân mạnh nhất từng được phát nổ bởi Liên Xô năm 1961.
Theo chỉ số nổ núi lửa, vụ nổ Tambora được xác định có thang 7 tương đương với mức siêu khổng lồ. Hơn 140 tỷ tấn mắc ma được Tambora phun ra. Núi lửa tạo nên một cột bụi cao đến 43km và phân tán bụi ra bầu khí quyển và bao quanh Trái Đất. Theo NASA, khói bụi từ vụ nổ bay xa ít nhất 1.300 km về phía tây bắc.
Những dòng sông nham thạch nóng thoát ra khỏi miệng núi có độ cao khoảng 4.000m, khiến cho khoảng 10.000 người thiệt mạng do không kịp di tản. Núi lửa phun ra một lượng tro, bụi, nham thạch và khí có tổng thể tích vào khoảng 50 tỷ mét khối. Một lượng khí SO2 khổng lồ cũng bay vào khí quyển.
Vụ nổ còn gây ra sóng thần với chiều cao 4 - 5m và gây thiệt hại đất đai rộng lớn. Toàn bộ làng Tambora bị xóa sổ. Người dân địa phương thiệt mạng vì dung nham, sóng thần và lốc xoáy xảy ra sau vụ nổ. Tất cả những thảm thực vật xung quanh đều bị tàn phá, cây bị bật gốc cuốn thành những mảng trôi trên biển dài đến 5km. Khói bụi phủ đầy mặt đất và mặt biển biến thành một màu xám, khiến người dân không thể thu hoạch thức ăn hoặc săn bắt động vật, thuyền bè cũng không thể di chuyển được trên biển.
| |
Do năm 1816 không có mùa hè nên sản xuất nông nghiệp ở những khu vực trên thế giới giảm xuống gần 90% so với mọi năm. |
Không chỉ phun trào dung nham, ngay vào đêm ngày 10/4, một trận sóng thần cũng đã ập vào bờ biển của hòn đảo khác nhau trong quần đảo Indonesia. Những đợt sóng cao nhất là 4 mét ở đảo Sanggar, 1-2m ở đảo Besuki, Đông Java, 2 mét ở quần đảo Molucca khiến cho khoảng 4.600 người thiệt mạng.
Sau vụ nổ lớn nhất, Tambora tiếp tục phát nổ nhưng với cường độ nhỏ hơn trong vài tháng sau. Theo trang Schoolwork Helper, ngày núi lửa ngừng phun trào là ngày 15/7/1815, tức là hơn 3 tháng sau vụ nổ đầu tiên.
Năm không có mùa hè
Đám mâу bụi thoát ra từ núi lửa Tambora khiến nhiệt độ toàn cầu giảm từ 0,4 tới 0,7 độ Ϲ. Tro bụi của núi lửa bao phủ đất đai, phá hủy cây trồng, giết chết vật nuôi và làm ô nhiễm nguồn nước. Không chỉ thế, lớp tro dày còn che Mặt Trời, khiến năm 1816 trở thành năm lạnh thứ 2 trong lịch sử thế giới.
Thậm chí, dòng sông Pennsylvania còn đóng băng giữa tháng 8 mùa hè. Vì thế, người ta đã gọi năm 1816 định mệnh ấy là “năm không có mùa hè”. Vụ mùa thất thu và đói kém xảу ra triển miên khắp châu Âu và Bắc Mỹ. Sau thảm họa, mùa màng và môi trường bị phá hủy, con số người chết vì thiếu lương thực lên tới 82.000 người.
Sự bất thường về khí hậu này được cho là nguyên nhân gây ra mức độ nghiêm trọng của dịch bệnh sốt phát ban ở đông nam châu Âu và dọc theo miền đông từ năm 1816 đến 1819. Sự thay đổi khí hậu đã làm gián đoạn các trận gió mùa của Ấn Độ, nó đã gây ra ba vụ mùa thất bát và nạn đói, đồng thời góp phần vào sự lây lan của một chủng vi khuẩn dịch tả mới bắt nguồn từ Bengal vào năm 1816.
Nhiều gia súc chết ở New England trong mùa đông 1816 - 1817. Nhiệt độ mát mẻ và mưa lớn dẫn đến mùa màng thất bát ở Anh và Ireland. Các gia đình ở Wales đã di chuyển xa để tị nạn, xin ăn. Nạn đói phổ biến ở phía bắc và tây nam Ireland, sau thất bại của vụ thu hoạch lúa mì, yến mạch và khoai tây. Cuộc khủng hoảng nghiêm trọng ở Đức khiến giá thực phẩm tăng mạnh đã gây ra các cuộc biểu tình trước các chợ ngũ cốc và tiệm bánh, sau đó là bạo loạn, đốt phá và cướp bóc, đã diễn ra ở nhiều thành phố ở châu Âu. Đó là nạn đói tồi tệ nhất trong thế kỷ 19.
Ảnh hưởng của “năm không có mùa hè” có thể được nhìn thấy trên khắp bắc bán cầu. Ở Bắc Mỹ, băng giá vào tháng 6, tháng 7 và tháng 8 giết tất cả cây trồng. Ở Pháp và Đức, các vườn nho và ngô gần như bị xóa sổ hoàn toàn. Ở Trung Quốc, sản lượng gạo ở mức thấp và tuyết mùa hè xuất hiện ở nhiều nơi. Tại Bắc Cực, nhiệt độ bất ngờ lại ấm lên, khiến băng giá tại đây tan chảy, tạo thành lối thông Tây Bắc (Northwest Passage) giữa Đại Tây Dương và Thái Bình Dương.
Năm 1920, nhà khí hậu học người Mỹ William J Humphreys đưa ra lời giải thích chi tiết cho hiện tượng này. Humphreys cho rằng vụ phun trào đã thổi tro bụi vào tầng bình lưu. Ở đây, gió thổi tung tro bụi ra toàn thế giới. Đám mây bụi này tạo ra một “màn hình”, phản chiếu lại nhiệt lượng từ Mặt Trời. Bằng chứng là tuyết màu nâu đỏ đã rơi ở Hungary và Italy, được cho là do tro núi lửa trong khí quyển.
Núi Tambora từng có chiều cao tương đương núi Blanc (4.810 m), nhưng vụ nổ năm 1815 đã thổi bay đỉnh của nó. Ngày nay, núi Tambora chỉ có chiều cao khoảng 2.772 m và có một hố sâu 1.100 m. Khu vực này hiện nay là vườn quốc gia Núi Tambora - là địa điểm lý tưởng để leo núi ᴠà cắm trại. Thậm chí du khách có thể leo tới rìa ᴠà đi хuống miệng ѕâu của núi lửa. Các nhà khảo cổ học cũng tới khu vực này để nghiên cứu nhiều hiện vật từ ngôi làng Tambora - ngôi làng bị chôn vùi bởi dung nham núi lửa trong thảm họa năm 1815 và mới được phát hiện những năm gần đây.
Tuy để lại hậu quả nặng nề, song vụ phun trào của núi lửa Tambora cũng góp phần tạo nên những dấu ấn trong khoa học và nghệ thuật. Theo đó, giới khoa học cho rằng đám mây bụi từ núi lửa Tambora là nguyên nhân dẫn đến sự ra đời của nhiều bức tranh tả cảnh hoàng hôn khá lạ lùng của Joseph Mallord William Turner (1775-1851), một danh họa nổi tiếng người Anh. Tại châu Âu, giá yến mạch được dùng làm thức ăn cho ngựa đã tăng vọt khiến nhà phát minh người Đức Karl Drais tạo ra một dạng phương tiện giao thông không cần sức ngựa, là xe đẩy chân. Đây là phát minh được coi là “tổ tiên” của xe đạp ngày nay.