Chỉ có hai mùa
Mù Cang Chải nổi tiếng với những cung đường ruộng bậc thang lúa chín vàng đẹp như tranh. Vẻ đẹp ấy đã níu chân bao du khách. Nhưng với người dân ở đây, cả năm cũng chỉ trông chờ vào một mùa lúa chín khi tiết trời sang thu, còn lại đất bỏ không vì không thể gieo trồng nổi một loại cây gì do không khí khô, lạnh và buốt.
Ban ngày nhiệt độ có thể lên tới gần 20o C nhưng từ 17 giờ, khi mặt trời xuống núi, cái lạnh ngấm dần, buốt da buốt thịt. Đến 21 giờ nhiệt độ đã là 3o C và đến 24 giờ là 0o C. Sáng sớm, những tàu lá quắt lại vì băng phủ. Băng như một lượt muối phủ lên cây lá đồng thời cướp đi sự sống của những chồi cây. Thế là đất cứ phơi mình trong giá rét.
Ngày chúng tôi lên Nậm Khắt chưa phải là ngày thật sự buốt giá, mới chỉ là những ngày bắt đầu chớm đông nhưng cái lạnh đã tê tái chân tay. Trẻ em môi khô như bờ ruộng, còn gót chân và bàn tay nứt nẻ như rõng cày. Đón chúng tôi là những đứa trẻ gương mặt rộp lên trắng bốp và lột như da rắn.
Cô Long Thị Thu, giáo viên lớp 1 cho biết, nếu miền Bắc có 4 mùa thì trên Mù Cang Chải chỉ có 2 mùa, mùa mưa và mùa khô. Mùa mưa thì mưa đến thối đường, thối đất; còn mùa khô chính là mùa đông, kéo dài từ tháng 9 đến tháng 4 năm sau, lạnh đến thấu xương, trâu bò lăn ra chết vì rét. Rét buốt là thế, nhưng các em học sinh ở Nậm Khắt cũng chỉ khoác hờ chiếc áo đồng phục mỏng manh hoặc có khi chỉ mặc độc cái áo sơ mi. Các em gái mặc váy nhưng chân không tất, bắp chân tím lại vì rét.
Mù Cang Chải là một trong 62 huyện nghèo nhất cả nước thuộc chương trình 135 của Chính phủ. Với giáo viên, họ không chỉ phải vượt qua khó khăn để “cõng chữ lên non” mà quan trọng hơn, họ còn phải vượt qua được chính mình.
Đã đến và ở lại
Gần 20 năm trước, cô Phạm Thị Lan (Hiệu trưởng trường tiểu học nội trú Nậm Khắt) đã xin về công tác tại Mù Cang Chải. Những ngày đầu gian khó những tưởng cô có thể quay lưng lại với mảnh đất nghe tên đã thấy xa ngái vất vả này, nhưng rồi khi bình tĩnh lại, cô tự hỏi: “Tại sao người khác làm được, mình không làm được?”. Thế rồi cô quyết định ở lại Mù Cang Chải và gắn bó với giáo dục của huyện suốt 19 năm nay.
 |
| Cô Long Thị Thu thăm và tặng quà gia đình em Giàng Thị Lầu. |
Cách đây 2 năm, cô Lan về Trường Tiểu học nội trú Nậm Khắt. Khi đó, trường mới chỉ có duy nhất một dãy nhà được kiên cố hóa, chưa có nhà hiệu bộ, nhà bếp và khu nội trú cho học sinh. Cô đã xây dựng đề án và được xã phê duyệt, sau 2 năm, trường đã có đầy đủ các khu nhà phục vụ học tập và sinh hoạt của học sinh cũng như cán bộ, giáo viên.
Kể về những khó khăn của giáo viên vùng cao, cô Long Thị Thu vẫn chưa thể quên những ngày mới về Mù Căng Chải vào năm 1998. Ngày ấy, đường sá đi lại còn gian nan. Hàng ngày, không chỉ thu xếp thời gian lên lớp mà các thầy cô còn phải trèo đèo lội suối tới từng nhà cõng học sinh tới trường. Vừa dạy học sinh, cô vừa phải học tiếng H’Mông. Là người dân tộc Tày, cô Thu cho biết đã phải mất rất nhiều thời gian để học ngôn ngữ bản địa của học sinh mình.
Đời sống vật chất của giáo viên ngày đó rất thiếu thốn, chế độ chính sách chưa được hỗ trợ nhiều, nhiều giáo viên đã phải bỏ nghề. Nhưng mảnh đất gian khó ấy trở thành nơi gắn bó suốt đời của họ. Trường Tiểu học bán trú Nậm Khắt cũng có vài “nàng dâu” đến từ Quảng Ninh, Hải Dương hay các vùng thuận lợi khác của Yên Bái. Họ đến với Nậm Khắt vì học trò ngơ ngác, chẳng thể đành lòng quay đi, nhưng phần nữa cũng là vì nơi đây có một nửa của họ.
Hiện nay cuộc sống giáo viên ở Nậm Khắt đã bớt khó khăn, nhưng phần lớn các giáo viên trong trường đều phải sống xa gia đình. Cô Thu có hai con nhưng phải gửi một cháu đang học lớp 8 cho ông bà ngoại ở thị xã Nghĩa Lộ. Hàng tháng cô vượt 80km đường đèo về thăm con.
Rất nhiều thầy cô khác đều phải gửi con về với bố mẹ mình ở xa. Dường như những hy sinh của giáo viên vùng cao không thể đong đếm được bằng vật chất mà chỉ có thể đo được bằng quãng thời gian các thầy cô gắn bó với trường, với lớp.
Đi về phía mặt trời
Nậm Khắt nằm ở phía Đông Nam của huyện Mù Cang Chải nhưng lại nằm giáp ranh với tỉnh Sơn La. Gần 100% dân số là người H’Mông, thời tiết khắc nghiệt, rất nhiều người đã tìm đến ma túy và họ cũng trở thành con nghiện lúc nào không hay. Chính vì vậy, nhiều học sinh ở Nậm Khắt sống trong cảnh có bố, hoặc mẹ bị đi tù hay nghiện. Các em không chỉ phải vượt qua thời tiết, qua cái nghèo mà còn phải vượt qua rất nhiều khó khăn để đến với con chữ.
Cô Thu đã dẫn chúng tôi đến nhà em Giàng Thị Móng, học sinh trong lớp cô chủ nhiệm. Hoàn cảnh của Móng khá đặc biệt, bố đi tù, mẹ nuôi hai chị em cùng với ông bà ngoại già yếu. Ông của Móng cũng bị nghiện.
Lúc chúng tôi đến nhà Móng, ông của Móng đang lên cơn sốt rét. Nhà Móng không có gì giá trị ngoài mấy gùi bắp treo trên bếp cùng với mấy còn gà chạy quanh nhà. Nhiệt độ ngoài trời xuống thấp nhưng Móng cũng chỉ mặc một chiếc áo sơ mi với đôi dép nhựa, môi tím lại vì rét, mũi bị hắt xì liên tục. Nhờ chăm chỉ đến lớp, Móng nói tiếng Việt khá sõi.
Cùng hoàn cảnh với Móng còn có Giàng Thị Lầu, học sinh lớp 4A của trường. Mẹ Lầu đi tù, bố nghiện nặng, 4 chị em Lầu ở với nhau. Còn Giàng Thị Pàng, học sinh lớp 2A, có hoàn cảnh đặc biệt hơn khi bố mẹ em đều đi tù, Pàng phải ở với gia đình anh trai…
Chính từ hoàn cảnh mà dường như học sinh ở đây trưởng thành sớm hơn so với lứa tuổi. Ở nhà biết giúp gia đình, còn đến trường, khi được ở nội trú, mỗi phòng được nhà trường tổ chức trồng 2 luống rau, các em đều chăm sóc, tưới nước rất đều đặn. Những luống rau này đang chờ đến ngày xanh tốt để thu hoạch bán lại cho trường phục vụ bữa ăn hàng ngày của các em. Dường như những bước chân học sinh đến trường như đang chênh vênh hơn khi vẫn còn đó những cái chết trắng hay những cái chết từ con ma lá ngón lơ lửng trong không gian huyền bí của núi rừng.
Thầy Trần Đăng Soi tâm sự: “Trường Phổ thông dân tộc bán trú Nậm Khắt đã tạo mọi điều kiện để các em học sinh đến trường, nhưng nhiều em chưa học hết cấp hai đã bỏ học, nhất là tỷ lệ học sinh nữ bỏ học để lấy chồng theo tập quán cũ rất cao. Tôi đã lên đây công tác nhiều năm, tôi chỉ mong các em đến trường học tập đầy đủ, đó là niềm vui lớn nhất của tôi”.
Ở nơi ấy, dù gian khó, cách biệt, những thầy cô đã đến và ở lại để gieo con chữ cho Mù Cang Chải. Những ánh mắt ngây thơ, khắc khoải của học trò đã níu họ cầm bàn tay chai sần, lấm lem bụi đất của các em hướng về phía mặt trời… /.
