Ngôi làng cổ của những sắc phong quý giá
Làng Bất Mê của xã Thành Công, huyện Thạch Thành (Thanh Hóa) được biết đến với cái nôi lịch sử của người Mường. Hiện trong làng vẫn còn giữ được rất nhiều các phong tục tập quán của dân tộc như nàng dâu nhà họ Bùi mặc áo tang màu đỏ “quạt ma” cho người chết, tục làm vía, tục thờ cúng thần đất…
Tại làng Bất Mê hiện nay, ngoài dòng họ Bùi lưu giữ nhiều phong tục tập quán còn có dòng họ Quách nổi tiếng là dòng họ của quan lang.
Theo cụ Bùi Văn Cứa (80 tuổi, thôn Bất Mê), từ lúc cụ lớn lên, bản này mới chỉ có hơn 10 hộ dân. Cuộc sống của bà con chỉ dựa vào ruộng nương, đồi núi là chính. Ngoài việc lao động sản xuất, dân bản còn có một ngôi đình nằm giữa trung tâm của làng. Ngoài hoạt động tâm linh, ngôi đình này còn là nơi hội họp, bàn bạc những việc quan trọng của những người có chức sắc ở trong làng.
Do làng có sắc phong của vua ban nên ở đình còn là nơi diễn ra các hoạt động văn hóa văn nghệ dân gian. Những dịp tổ chức văn hóa văn nghệ thường là vào mùa xuân, vì khoảng sân đình rộng nên trai làng, gái bản họ thường tập trung ra đó để hát đúm, thổi sáo ôi, ném còn…
Cụ Cứa cho biết: “Cũng do Đảng và Nhà nước bài trừ việc mê tín dị đoan những năm 1955 - 1970, nên đình làng bị dỡ bỏ. Những đồ của đình được các ông chủ từ mang về giấu đi. Lúc đó cũng chẳng có ai nghĩ đến việc bảo tồn những giá trị văn hóa này cả. Do các cụ gắn bó, tâm huyết với nền văn hóa của dân tộc nên họ mới mang đồ đình về để thờ chứ có dám công khai đâu”.
| |
| Ông Quách Công Hưng (Bí thư chi bộ) dẫn phóng viên đi xem sắc phong của bản. |
Theo cụ Cứa, hiện nay làng Bất Mê vẫn còn giữ lại bản gốc là một tờ sắc phong, chữ được viết rất rõ nét. Tờ sắc phong này được đựng trong một chiếc ống và nó được sơn hình con rồng. Bản sắc phong này hiện chưa dịch được ra chữ quốc ngữ vì làng không ai biết chữ Nho.
Cụ nói thêm: “Ngày xưa sắc phong này chính là tinh hoa văn hóa của bản làng. Cứ mùng một, ngày rằm ở đình lại mở cửa để thắp nhang vì nó là biểu tượng tâm linh, là chốn giao hòa văn hóa của làng và xã. Sau chiến thắng Điện Biên Phủ (1954) đình làng bị phá bỏ và các đồ đình cũng tan tác”.
Theo lời cụ Cứa, sau khi phá đình thì sắc phong được ông Quách Công Lư (chủ từ) mang về nhà mình để thờ cúng. Sau khi ông Lư mất, ông Quách Công Cộng lại thờ cúng sắc phong này.
Sắc phong được thờ ở nhà ông Cộng một thời gian dài thì bà Ào (vợ ông Cộng) cho rằng để sắc phong ở trong nhà cũng được, nhưng đây lại là tinh hoa văn hóa của làng nên phải chuyển ra ngoài. Sau khi dịch chuyển, gia đình đã dựng một cái chòi và để sắc phong cùng các đồ của đình vào đó.
Cứ đến ngày lễ, tết và ngày rằm là bà Nguyễn Thị Ào (77 tuổi) lại đem bánh kẹo cùng các đồ lễ lên chòi để thắp nhang.
Cần bảo tồn sắc phong của làng
Bà Nguyễn Thị Ào, người lưu giữ, bảo vệ căn chòi cho biết: “Sắc phong này được gia đình tôi thờ tự từ lâu lắm rồi. Vì nó linh thiêng nên cũng không ai dám mở ra và đụng chạm đến nó. Từ đời trước đến đời sau, trong gia đình tôi ai cũng có trách nhiệm bảo vệ nó”.
Theo bà Ào, những vật của đình đem về đây đều được giữ nguyên vẹn. Ngoài sắc phong còn có một cái đĩa cổ, hai bình rượu cùng các lư hương.
Trao đổi cùng Bí thư Chi bộ thôn Bất Mê, ông Quách Công Hưng nói: “Vấn đề này chúng tôi cũng đã đề cập trong khi họp thôn là phải xây dựng lại một ngôi đình.Việc này rất cần sự đồng thuận của làng cùng cấp ủy và chính quyền địa phương. Hiện nay ở một số làng họ cũng đang bảo tồn và gây dựng lại các bản sắc văn hóa của làng, đơn cử như ở xóm Đầm, xóm Sồi của xã Thành Minh…
Hàng năm họ vẫn tổ chức các hoạt động văn hóa văn nghệ để bảo tồn các giá trị văn hóa lịch sử của làng. Theo tôi được biết, ngoài làng Bất Mê, trên địa bàn xã còn có làng Đồng Hội, làng Ngọc Lâu đều có sắc phong nhưng họ cũng chưa xây được đình”.
| |
| Ông Bùi Văn Cứa (80 tuổi) trò chuyện cùng phóng viên. |
Cũng theo ông Hưng, việc xây dựng lại đình rất cần sự quan tâm của Ban Văn hóa xã, Phòng Văn hóa huyện. Hiện tại nền văn hóa đình chùa trong làng Việt đang bị mai một. Nếu phục dựng lại đình thì sắc phong sẽ có chỗ để thờ, điều này sẽ thúc đẩy đời sống văn hóa tinh thần ở các thôn xóm thêm phần phong phú.
Ngoài việc xây dựng lại đình thì việc bảo tồn và gây dựng lại những giá trị văn hóa dân gian như tục làm vía, hát lượn, ném còn, đánh đu, hát giao duyên cũng rất cần được khôi phục.
Hiện nay đất nước ta đang đi vào thời kỳ hội nhập với các nền văn hóa khác nhau, nhất là việc thâm nhập các nền văn hóa nước ngoài. Chính vì sự thâm nhập của nhiều nền văn hóa khiến cho văn hóa của dân tộc đang có chiều hướng mai một dần.
Việc gây dựng, tôn tạo đình, chùa cũng chính là mục tiêu và nhiệm vụ của Nghị quyết Trung ương 5 khóa 8 về bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống, đậm đà bản sắc dân tộc. Đây lại là bản làng dân tộc nên họ rất cần Nhà nước chú ý và quan tâm.
Bí thư Chi bộ cũng rất đồng thuận và mong được bảo tồn các giá trị văn hóa lịch sử của làng. Do làng còn nghèo nên trước mắt vẫn phải có trách nhiệm bảo vệ sắc phong, bởi đó là tài sản tinh thần là tinh hoa văn hóa của ông cha.
Theo ông Hưng, thôn cũng đang xây dựng quy chuẩn về nếp sống văn hóa, đồng thời xác định rõ niên đại của tờ sắc phong và sẽ sớm hoàn thiện hồ sơ để trình lên xã phê duyệt. Về phía người dân, họ cũng bày tỏ mong muốn khôi phục lại các giá trị văn hóa của làng.
Trò chuyện cùng Trưởng ban Văn hóa xã Thành Công, ông Bùi Văn Thân cho biết: “Hiện nay trong xã có Đồng Hôi, Bất Mê, Ngọc Lâu vẫn còn lưu giữ được sắc phong. Việc lưu giữ và bảo tồn sắc phong luôn được cấp ủy và chính quyền xã hướng tới. Hiện xã Thành Công đang còn nghèo nên việc bảo tồn các giá trị này gặp rất nhiều khó khăn, nhất là kinh phí để trùng tu, tôn tạo.
Trước mắt chúng tôi đang kết hợp với các thôn tiếp tục tuyên truyên cho bà con về quy chuẩn xây dựng làng văn hóa. Thông qua đây tôi cũng mong Đảng và Nhà nước cần quan tâm hơn nữa đến đời sống văn hóa của xã, nhất là việc bảo tồn văn hóa đình, chùa ở địa phương”./.