Từ những thân tre, dây chuối, hạt cát, bông gòn… qua bàn tay tài hoa của cụ Nguyễn Minh Châu (89 tuổi, ở phường Bình Định, thị xã An Nhơn, tỉnh Bình Định) đã biến thành những con tôm hùm ngoe nguẩy y như thật.
Độc đáo tôm hùm bằng tre
Căn nhà của cụ Châu nằm trên đường Ngô Gia Tự (phường Bình Định, thị xã An Nhơn) luôn vang tiếng đục đẽo. Khi “mục sở thị” hàng chục con tôm hùm bằng tre giống như thật đang bu bám trên mảng tường trong căn nhà của cụ, chúng tôi mới ngộ ra cái tên thân thương mà người dân nơi đây đặt cho cụ “Châu tôm tre”.
Hồi tưởng lại cuộc đời mình, cụ Châu kể, thời trai trẻ, cụ là người nổi tiếng khéo tay nhất làng. Dù chẳng được học hành bài bản nhưng cụ rất mê hội họa, mê đến gắn cả đời vào nó. Lập gia đình, rồi những đứa con lần lượt ra đời, áp lực kiếm tiền nuôi con khiến cụ Châu đã biết biến niềm đam mê của mình thành tiền bằng nghề đắp tranh nổi.
Ngày ấy còn khó khăn, những gia đình có khả năng mua tranh trang trí nhà cửa chẳng bao nhiêu, khách hàng chỉ quanh quẩn trong địa phương. Tuy nhiên, cái nghề đắp tranh nổi cũng đã đỡ đần cho gia đình cụ Châu một thời gian dài. Đến khi hết khách, không còn bán được tranh, cuộc sống gia đình không thể trông cậy cả vào mấy sào ruộng, trong cái khó ló cái khôn, thế là cụ Châu nảy ra nghề làm những tôm bằng tre.
Cụ Châu tâm sự: “Năm 1985, những con tôm hùm bằng tre đầu tiên ra đời rất thô mộc, chỉ to bằng nắm tay, chẳng có màu mè gì, toàn thân tinh một màu vàng của tre được hơ lửa. Có lẽ do nó quá thô mộc nên chưa thu hút được khách mua, sản phẩm làm ra bán chỉ đủ tiền chợ. Tôi lại mày mò, nghiên cứu làm những con tôm hùm to hơn, được tô điểm màu sắc như con tôm hùm thật và tôi gắn đời với nó cho tới hôm nay”.
| |
| Hàng trăm con tôm hùm bằng tre được treo trên tường nhà cụ Châu |
Theo lời cụ Châu, phần đầu của tôm hùm tre nhìn phức tạp nhưng được chế tác rất đơn giản, chỉ bằng gỗ cây bông gòn rất mềm và nhẹ, phủ lên lớp keo, sau đó rải thêm lớp cát mịn, gắn râu. Tuy nhiên, khó nhất là công đoạn tạo dáng cong cong cho thân tôm. Phần thân này được làm bằng những khúc tre tròn, cưa xéo, xếp theo quy cách từ lớn đến nhỏ dần về phía đuôi và được kết nối nhau bằng dây thép. Phần đuôi là những miếng tre được chẻ rất mỏng, vuốt láng, xếp xòe ra. Râu tôm được làm bằng dây chuối quấn vào sợi thép để dễ ngoe nguẩy.
Cụ Châu cho biết: “Để tôm tre thực sự có hồn, ngoài bàn tay dẻo dai, tinh tế và óc sáng tạo thì nguyên liệu cũng quan trọng không kém. Loại tre chuyên dùng để sản xuất tôm phải được ngâm 6 tháng dưới bùn, sau đó vớt lên và phơi thật khô. Cây tre sẽ được cưa ra làm nhiều đoạn, mỗi đoạn lại được tẩm, nhuộm hóa chất để có độ tuổi bền hơn. Nhuộm xong, tất cả lại được đem phơi, sấy và được xông chống mối mọt, nhờ vậy tôm tre mới có tuổi thọ cao”.
Truyền lửa nghề cho con cháu
Theo tìm hiểu của chúng tôi, hiện thợ làm tôm tre trong cơ sở sản xuất của cụ Châu toàn là người trong gia đình gồm vợ chồng cụ, vợ chồng con trai và 2 người cháu họ. Vợ chồng cụ Châu chủ yếu phụ trách việc làm râu tôm. Hai người cháu gái chịu trách nhiệm việc lắp ráp các đốt tre tạo hình cho con tôm. Những việc còn lại như xử lý nguyên liệu, cưa đốt tre, sơn màu cho tôm... đều do vợ chồng người con trai đảm nhiệm.
Được người cha cầm tay chỉ việc, đến nay ông Nguyễn Phúc Sơn (56 tuổi, con trai cụ Châu) đã thành thạo và vững tâm nối nghiệp làm tôm tre của cha. Theo ông Sơn, làm tôm hùm tre khó nhất là lúc uốn lưng của con tôm sao cho sinh động. Vì khi con tôm tre được tạo dáng sẽ thoát ra khỏi dáng dấp thô kệch của thân tre, công việc khi ấy mới thành công.
“Với chất liệu tre, khi được phủ lên lớp sơn, trông không khác gì con tôm vừa được lột vỏ ngoài. Mỗi đoạn trên thân của một cây tre cũng được chia nhiệm vụ giữ một vị trí trên thân tôm. Điều chú trọng nhất là khâu xử lý nguyên liệu, bởi tre là loại cây dễ bị mối mọt nên cần phải qua quá trình xử lý nghiêm ngặt và đúng quy trình”, ông Sơn cho biết.
Theo tìm hiểu của chúng tôi, sản phẩm tôm tre của gia đình cụ Châu được phân thành 3 loại tùy kích cỡ, loại nhỏ nhất có giá 350.000 đồng/con, loại trung bình có giá 400.000 đồng/con, loại lớn 1.000.000 đồng/con. Bình quân, mỗi tháng gia đình cụ bán được khoảng 200 - 300 con tôm tre đủ cỡ, ngày Tết thì lượng hàng bán ra tăng gấp 2 - 3 lần.
Bà Lê Thùy Công (54 tuổi, con dâu cụ Châu) bộc bạch: “Lúc trước kinh tế gia đình còn khó khăn, nhưng từ hồi làm tôm hùm tre, gia đình tôi sống tốt. Cha mẹ tôi có tiền nuôi mấy đứa con đại học ở TP.Hồ Chí Minh khỏe re. Tiền công mấy đứa cháu hằng tháng đều trả đầy đủ. Gia đình tôi làm tôm hùm tre quanh năm suốt tháng, không chỉ làm để có thu nhập kinh tế mà làm từ đam mê. Nhiều lúc mình nghĩ bị nghiện bởi những con tôm bằng tre này”.
| |
| Bà Công đang làm một công đoạn để tạo ra sản phẩm tôm hùm bằng tre độc đáo |
Tôm hùm tre đi Tây
Không quảng bá nhiều, thậm chí đến cái biển để gắn ở ngoài cũng không có. Thế nhưng sản phẩm tôm hùm làm bằng tre của gia đình cụ Châu được nhiều người biết đến. Khách trong Nam, ngoài Bắc gọi điện đặt hàng. Những vị khách cụ chưa quen mặt nhưng với cách làm uy tín, sản phẩm của cụ chưa bao giờ bị trả lại hay mất khách hàng.
“Họ gọi qua điện thoại đặt hàng rồi chuyển tiền vào tài khoản. Đúng ngày tôi cho đóng gói chuyển đúng địa chỉ. Mình làm ăn đàng hoàng, mấy chục năm nay chưa ai trả hàng hay than phiền gì chuyện chất lượng”, cụ Châu chia sẻ.
Nói rồi cụ Châu khoe: “Tôi có hai khách hàng lớn thường xuyên mua hàng số nhiều, một ở Hà Nội và một ở TP.Hồ Chí Minh. Tuy có mối quan hệ làm ăn đã hàng chục năm rồi nhưng gia đình tôi và hai vị khách hàng thân thiết kia chưa một lần gặp mặt nhau. Khi cần, họ khách hàng gọi điện đặt hàng rồi gửi tiền, tôi gửi hàng đi. Đơn giản, gọn nhẹ”.
Nhiều người nghe danh tìm đến tận cơ sở của cụ Châu để mua về làm quà. Không ít những con tôm hùm bằng tre của gia đình cụ theo chân khách du lịch có mặt ở các nước. “Họ nói có nhiều Việt kiều rất thích sản phẩm này nên đặt hàng mang qua tận Mỹ, Anh làm quà, để ngắm cho bớt nhớ quê. Tôi nghe mà lòng thấy lâng lâng”, cụ Châu chia sẻ.
Thấy tôm hùm bằng tre có tiềm năng tiêu thụ, đã có nhiều lời đề nghị đầu tư mở rộng sản xuất nhưng gia đình cụ Châu đều từ chối. Bởi theo cụ Châu, sản xuất nhỏ lẻ kiểu gia đình mà cho ra sản phẩm tốt, đạt chất lượng mới giữ được nghề. Nếu làm ra nhiều mà sản phẩm không có chất lượng thì uy tín nghề sẽ dần mất đi.
“Sản xuất đồ thủ công mỹ nghệ phải không ngừng mày mò, sáng tạo sao cho sản phẩm hoàn thiện hơn, đẹp hơn, rẻ hơn và đặc biệt tìm được thị trường tiêu thụ sản phẩm thì mới tồn tại nổi. Cái gì cũng vậy, mình phải làm tử tế mới có uy tín được. Sở dĩ tôi chưa mở rộng quy mô cũng vậy, mặt hàng mỹ nghệ mà làm ào ào kiểu công nghiệp thì không yên tâm được”, cụ Châu chia sẻ.
Ông Nguyễn Văn Hà, chuyên viên Phòng Kinh tế thị xã An Nhơn, cho biết: “Không ngoa khi nói rằng gia đình cụ Châu là nơi duy nhất ở Việt Nam sản xuất mặt hàng tôm hùm bằng tre, thậm chí là duy nhất trên thế giới. Mẫu tôm hùm tre độc nhất vô nhị này chính là do cụ Châu tự mày mò nghĩ ra, quy trình chế tác cũng là của cụ. Nguyên liệu có sẵn ở làng quê như cây tre, bẹ chuối... rất dễ tìm. Nhiều đoàn khách du lịch, kể cả khách nước ngoài, những đoàn công tác đến thăm An Nhơn, chúng tôi đều dẫn đi tham quan cơ sở sản xuất tôm tre của cụ Châu và họ rất thích thú cái nghề này”.