Những hiện vật 1000 năm tuổi
Trong hàng nghìn công trình Phật giáo đã được xây dựng dưới thời Lý (1010-1225), vị trí đầu bảng thuộc về Tháp Bảo thiên ở Kinh đô Thăng Long và Tháp Tường Long ở Đồ Sơn (Hải Phòng).
Với vị trí xây dựng trên ngọn núi cao 128m so với mực nước biển, tháp Tường Long được coi là ngọn tháp cao nhất so với các công trình kiến trúc thời bấy giờ. Công trình này cũng giữ vai trò bảo vệ sự an nguy cho quốc gia bởi là đài quan sát của cha ông xưa bảo vệ bờ cõi phía Đông Bắc của Tổ quốc trước họa xâm lăng. Không chỉ vậy, Tháp được xây trên ngọn núi Long Sơn, ngọn núi đầu tiên trong hệ thống núi đồi của Đồ Sơn. Vì vậy từ xa xưa, người dân Đồ Sơn thường gọi núi này là núi Tháp để minh chứng cho sự tồn tại ngọn tháp quý.
 |
| Tháp Tường Long nhìn từ trên cao (Ảnh: Đức Nghĩa) |
Trải qua thời gian hàng nghìn năm, tháp Tường Long chỉ tồn tại dưới dạng di tích khảo cổ học. Phế tích tháp chỉ là nền móng tháp hình vuông, lòng tháp rỗng. Những viên gạch được tìm thấy đều có hàng chữ nổi bằng tiếng Hán: “Lý gia đệ tam đế Long Thụy Thái Bình tứ niên tạo”.
Năm 1978, Viện khảo cổ học kết hợp với Sở Văn hóa thông tin Hải Phòng tiến hành khai quật tháp Tường Long để tìm hiểu về kiến trúc thời Lý. Kết quả, các nhà khảo cổ học đã tìm thấy nền móng tháp xây kiểu giật 3 cấp, móng có hình vuông lòng rỗng. Ngoài ra nhiều di vật cũng được phát hiện như gạch xây tháp, bệ tượng A Di Đà bằng đá xanh, chân tảng hoa sen, các con giống đất nung mang hình dáng con vật thiêng như rồng, phượng, chim thần kinrana (một loại chim hiểu tiếng người)…
 |
| Một số hiện vật cổ trưng bày tại Tháp Tường Long |
Hai mươi năm sau, vào năm 1998, tháp được khai quật lại với mục đích giữ chân móng tháp làm “bảo tàng ngoài trời”, chuẩn bị cho phỏng dựng lại ngôi tháp cổ này ở gần với chân móng ngôi tháp cũ. Lần khai quật này, các nhà khảo cổ phát hiện một nền móng thứ hai. Điều này cho thấy tại khu vực chân tháp Tường Long có thể là một quần thể tháp đã xây dựng. Ngoài gạch xây tháp, di vật được tìm thấy còn có các loại ngói như ngói mũi hài, ngói lòng máng và những mảnh đất nung khác hình rồng trong lá đề. Trên nền tháp còn có một số hiện vật đá, đấy là dấu vết của các vật được thờ.
 |
| Hoàng hôn buông trên đỉnh tháp Tường Long (Ảnh: Đức Nghĩa) |
Nhờ hai cuộc khai quật nền tháp, hậu thế đã nắm được nét cơ bản về kiến trúc, về đề tài trang trí, chất liệu xây dựng của ngôi tháp. Một lượng hiện vật được lưu giữ lại để phục vụ khách tham quan, chiêm bái. Số còn lại được chuyển đến lưu giữ tại Bảo tàng Hải Phòng. Từ các hiện vật này, bắt gặp phong cách nghệ thuật mang hình bóng đương thời với những đường nét trau chuốt, mềm mại. Cha ông cách đây mười thế kỷ đã gửi lại cho thế hệ hôm nay và mai sau những thông điệp về nhân sinh quan – thế giới quan, ước vọng về cuộc sống ấm no, thanh bình và điềm lành luôn mang đến con người.
Đặt hy vọng vào “cây điều ước”
Năm 2007, quận Đồ Sơn đã phỏng dựng lại ngọn tháp. Sau 10 năm khởi công xây dựng với chi phí ước tính hàng trăm tỷ đồng, tòa tháp được khánh thành vào năm 2017, cao 9 tầng. Vỏ tháp được xây dựng bằng gạch gốm, cách trang trí mang đặc trưng của thời Lý với các hoa văn, họa tiết rất tinh xảo và mềm mại.
Mỗi đầu xuân, “cây điều ước” được Ban quản lý di tích, lịch sử, văn hóa quận Đồ Sơn trang trí và được đặt ngay chân tháp. Đây là nơi bày tỏ những ước nguyện, tâm tư cầu mong một năm mới đầy bình an, may mắn cho du khách.
 |
| Những hiện vật 1000 năm tuổi được trưng bày tại khu di tích |
Bà Lưu Thị Huyền, Giám đốc Ban quản lý di tích lịch sử, văn hóa quận Đồ Sơn bày tỏ mừng vui: “Năm 2018, có 9 vạn khách đến chiêm bái Tháp Tường Long dịp đầu xuân, nhưng đến năm 2019 này, đã có tới 20 vạn khách đến chiêm bái. Càng ngày càng đông người dân địa phương và tỉnh lân cận tìm về để chiêm ngưỡng những hiện vật cổ có tuổi đời 1000 năm tuổi quý báu”.
Đến nay, di tích khảo cổ học Tháp Tường Long được xem như “kỳ quan mới” của quận Đồ Sơn và trở thành địa chỉ tiêu biểu của văn hóa Việt Nam thời Lý – Trần trên vùng đất Hải Phòng.
Tháp được xây dựng vào đời vua Lý Thánh Tông, năm 1057. Di tích được xếp hạng cấp quốc gia năm 2005. Theo sách “Đại Việt sử lược”, năm Mậu Tuất (1058), vua Lý Thánh Tông kinh lý qua vùng biển Ba Lộ dừng chân tại nơi này đã cho xây tháp. Vua nằm mộng thấy rồng vàng hiện lên, nên ban tên Tường Long, nghĩa là “thấy rồng vàng hiện lên” để ghi nhớ điềm lành. Trong vùng còn lưu lại truyền truyền thuyết rằng vùng cửa biển Đồ Sơn là một trong những nơi tiếp nhận Phật giáo đầu tiên du nhập về Việt Nam qua đường biển.
