Đóng góp to lớn
Theo Tiến sỹ Boris Stolpakov – một nhà sử học về mật mã - rất khó để đánh giá hết sự đóng góp của các nhà mật mã học trong việc bảo mật thông tin trong cuộc Chiến tranh Vệ quốc Vĩ đại của Nga. “Trong Chiến tranh Thế giới II, các bên tham gia đối mặt nhau trong một cuộc đấu trí ở mặt trận được gọi là mật mã. So với chiến trường nóng bỏng, mặt trận mật mã bí mật này không kém phần quan trọng bởi các bên sẽ không thể đạt được thành công quân sự nếu không thể chiến thắng trên mặt trận này”, ông nói.
Theo nhà sử học Stolpakov, trong Chiến tranh thế giới II, mặt trận mật mã bắt đầu từ cách chiến tuyến hàng nghìn km. “Các nhà mật mã của các bên đã đảm nhiệm một phần công việc rất lớn là đảm bảo thông tin liên lạc hữu tuyến và vô tuyến phục vụ các nhu cầu quân sự, dân sự trên một phần diện tích rộng lớn trải khắp thế giới”, ông Stolpakov nói thêm. Vị chuyên gia đánh giá, trong mặt trận mật mã, các nhà mật mã học Liên Xô cùng với các đồng minh đã chiến thắng trong lĩnh vực của mình.
Dẫn chứng là, ngay từ giai đoạn ban đầu khó khăn nhất của cuộc Chiến tranh Vệ quốc Vĩ đại, trước Trận chiến bảo vệ Moscow, các chuyên gia Liên Xô đã có thể giải mã được các bức điện của chính phủ Nhật Bản. “Việc nắm được nội dung của những bức điện đó cho phép ban lãnh đạo Liên Xô đưa ra quyết định điều chuyển các lực lượng quân sự lớn về Moscow vào tháng 10 và tháng 11/1941”, ông Stolpakov giải thích.
Theo nhà sử học này, trên thực địa, các đối thủ của Nga đã sử dụng các phương tiện mật mã thay thế đơn giản hơn là mã hóa. Để đối phó với vai trò của các chuyên gia tình báo vô tuyến tiền phương của Nga ở các sư đoàn vô tuyến OSNAZ chuyên đảm nhiệm nhiệm vụ đặc biệt. Trong thành phần của họ cũng bao gồm các đơn vị giải mã”, ông Stolpakov nói thêm.
Chính những chuyên gia này là người đã kịp thời phát hiện việc điều chuyển các đơn vị ở Italia và Romania để thay thế quân Đức ở phía tây bắc và nam Stalingrad. Phát hiện này đóng góp quan trọng vào cuộc phản công thắng lợi của Hồng quân Liên Xô vào ngày 19/11/1942, quyết định kết quả của trận Stalingrad, trở thành bước ngoặt trong toàn bộ cuộc Chiến tranh thế giới thứ II.
Đến cuối tháng 11/1942, chỉ riêng qua việc phá mã, Liên Xô đã có thể đọc hơn 50.000 bức điện đã được mã hóa của Đức. Ở khía cạnh phòng thủ, các chuyên gia của Nga cũng đã sáng chế ra thiết bị mã hóa các cuộc điện đàm, khiến cho đối phương không thể tiếp cận và giải mã được các thông tin liên lạc của Nga.
Lần đầu tiên được sử dụng rộng rãi trên chiến trường trận Kursk năm 1943, thiết bị này kể từ đó đã được các chỉ huy mặt trận và quân đội Nga sử dụng để liên lạc trong điều kiện trong thực địa với nhau và với Tổng hành dinh, truyền phát các thông tin bí mật. “Đó là một thành tựu khoa học kỹ thuật xuất sắc gắn liền với tên tuổi của Vladimir Kotelnikov”, ông Stolpakov nói thêm.
Trong Chiến tranh thế giới 2, phe Phát xít đã chặn được một thông điệp được mã hóa của Liên Xô của Liên Xô. Tuy nhiên, các nhân viên phá mã của chúng đã không thể đọc nổi thông điệp này. Chính vì vậy nên các sĩ quan mật mã Xô viết nằm trong số các tài sản chiến đấu quan trọng nhất trong cuộc chiến và Đức Quốc xã đã phát động một cuộc truy lùng các sĩ quan mật mã Liên Xô, nhằm tiếp cận thiết bị và các bộ mật mã của họ hòng bẻ được hệ thống mã hóa của Liên Xô.
Một mệnh lệnh do trùm phát xít Adolf Hitler đưa ra vào tháng 8/1942 có đoạn như sau: “...Bất cứ ai bắt được một sĩ quan mật mã Nga hoặc chiếm được thiết bị mã hóa của Nga thì sẽ được thưởng Huân chương Thập tự Sắt và được nghỉ phép về nhà, được cung cấp việc làm ở Berlin và sau chiến tranh sẽ có nhà ở bán đảo Crimea”. Nhưng mục tiêu này của Hitler đã không bao giờ đạt được.
Tuy nhiên các sĩ quan mật mã Liên Xô nhờ vào lòng can đảm không vị lợi đã thể hiện chủ nghĩa anh hùng lớn lao và không bị suy chuyển trước kẻ thù. Nhiều người trong số đó đã hy sinh. “Theo các chỉ dẫn, các sĩ quan mật mã Liên Xô được bảo đảm an ninh tin cậy. Ngoài ra, họ còn thường đặt một bình xăng bên cạnh và thủ sẵn một quả lựu đạn để nếu quân thù tiến lại gần, họ có thể tiêu hủy tài liệu, thiết bị và tự sát”, chuyên gia mật mã Dmitry Larin viết trong một bài báo về việc bảo vệ thông tin Xô viết trong Chiến tranh Vệ quốc vĩ đại.
Đến lá chắn tên lửa hạt nhân
Ông Stolpakov cho rằng có sự tương đồng giữa sự phát triển ngành mật mã học ở Liên Xô sau chiến tranh và việc tạo ra lá chắn tên lửa hạt nhân của nước này. “Mối liên hệ giữa các dự án nguyên tử và tên lửa cũng như mật mã học đã được lãnh đạo đất nước, đứng đầu là Stalin, chú ý và hoàn toàn ủng hộ”, vị chuyên gia nói.
Theo phân tích của ông Stolpakov, trong những năm sau chiến tranh, điều quan trọng là phải ưu tiên phát triển tên lửa hạt nhân và nhiệm vụ bảo mật thông tin. “Nếu việc điều khiển lá chắn tên lửa hạt nhân có thể bị ai đó từ bên ngoài tiếp cận được thì hệ thống này sẽ chẳng còn tác dụng gì. Vì vậy, nhiệm vụ quốc phòng chiến lược sẽ không thể được giải quyết nếu không có nhiệm vụ chiến lược liên quan đến mật mã”, nhà sử học giải thích.
Trên thực tế, ngay sau chiến tranh, Liên Xô đã tích cực tạo ra các đường điện thoại được mã hóa tốc độ cao, có khả năng chống giải mã các cuộc điện đàm. Ngành mật mã Liên Xô sau đó cũng có sự phát triển vượt bậc, vươn lên hàng đầu thế giới. “Điều kiện cần thiết cho sự phát triển như vậy là việc toán học hóa ngành mật mã, với sự tham gia của các nhà toán học giỏi nhất từ Viện Hàn lâm khoa học Liên Xô và các trường đại học trong việc chế tạo và phân tích sâu công việc của các máy mật mã”, ông Stolpakov cho biết. Trong thời gian này, các nhà khoa học từ Viện Hàn lâm khoa học Liên Xô đã tích cực tham gia vào việc giảng dạy cũng như đào tạo các nhà mật mã học trẻ tuổi.
Theo nhà sử học trên, sự sụp đổ Liên Xô và sự xuất hiện nhà nước Nga mới đã thay đổi trật tự sẵn có trong hệ thống bảo vệ thông tin. “Việc sử dụng mật mã đã vượt ra ngoài việc bảo vệ bí mật nhà nước. Khu vực tư nhân, chủ yếu là lĩnh vực tài chính, cũng rất cần được bảo mật dữ liệu”, ông Stolpakov nói. Điển hình là vụ chứng từ giả mạo xảy ra vào đầu những năm 90 thế kỷ trước. Tại thời điểm đó, những kẻ lừa đảo đã thông đồng với các nhân viên ngân hàng in chứng từ thanh toán với số tiền nhất định và gửi đến Ngân hàng Trung ương để lừa tiền rồi chuyển sang tài khoản của các công ty do chúng lập ra hòng chiếm đoạt tài sản.
Việc triển khai nhanh chóng các phương tiện bảo vệ thông tin mật mã trong các trung tâm thanh toán của Ngân hàng Trung ương Nga đã giúp ngăn chặn dòng tài liệu giả mạo này, đồng nghĩa với việc ngăn chặn được hành vi lừa đảo hàng loạt, quy mô lớn đó. “Các tiêu chuẩn đầu tiên về chữ ký điện tử và kiểm soát việc nhập dữ liệu được tạo ra ở Nga đã đặt cơ sở công nghệ cho dòng tài liệu điện tử và các dịch vụ điện tử vốn đã quen thuộc với chúng ta ngày nay. Nga là một trong những nước đầu tiên trên thế giới, sau Mỹ, đã phát triển các tiêu chuẩn mật mã quốc gia”, nhà sử học của Nga khẳng định.