Cách mạng Tháng Tám năm 1945 thành công, đất nước giành được độc lập tự do và đứng trước muôn vàn khó khăn: giặc đói, giặc dốt, đặc biệt là giặc ngoại xâm. Chính quyền cách mạng vừa phải lo ổn định đời sống cho nhân dân, vừa lo đối phó với trăm mưu ngàn kế của kẻ thù. Song đó, Xứ uỷ Nam kỳ đã chủ trương thực hiện một công tác đặc biệt quan trọng là cấp bách tổ chức đón những chiến sĩ cách mạng từ ngục tù đế quốc ở Côn Đảo về đất liền. Chủ trương này được sự thống nhất và sự hỗ trợ của Trung ương (đồng chí Hoàng Quốc Việt là đại diện trực tiếp).
| |
Mô hình phác thảo toàn cảnh Trường Taberd năm 1945. |
Tại Sài Gòn, đêm 25/8/1945, Xứ uỷ Nam kỳ họp tại nhà đồng chí Phạm Ngọc Thạch bàn bạc giải quyết nhiều vấn đề, trong đó có vấn đề đón rước các chiến sĩ ở Côn Đảo về, Nghị quyết nêu rõ:
“1. Thành lập Uỷ ban ủng hộ chính trị phạm, trụ sở tại tòa soạn dân chúng.
2. Tổ chức đón các đồng chí ở Côn Đảo về tham gia xây dựng và bảo vệ chính quyền cách mạng, việc này Xứ uỷ giao cho hai đồng chí Đào Duy Kỳ và Nguyễn Công Trung phụ trách.
3. Điện cho Uỷ ban cách mạng lâm thời các tỉnh ven biển phải ủng hộ và đáp ứng yêu cầu của ban tổ chức đón rước…”.
Về phương tiện đón rước, Xứ uỷ giao cho đồng chí Tưởng Dân Bảo chịu trách nhiệm chính, cùng cộng tác có đồng chí Lý Văn Chương lo vận động một đoàn tàu ghe đi biển. Theo “Ðịa chí Sóc Trăng”, ngày 13/9/1945, ông Tưởng Dân Bảo, cán bộ Ủy ban hành chính Nam Bộ đã đến Sóc Trăng để liên hệ tổ chức thực hiện nhiệm vụ đặc biệt này. Ông Dương Kỳ Hiệp, lúc bấy giờ là Bí thư Tỉnh ủy kiêm Chủ tịch Ủy ban hành chính tỉnh Sóc Trăng, đã triệu tập cuộc họp quán triệt chủ trương của Xứ ủy và bàn phương cách thực hiện. Ngày 18/9/1945 đoàn tàu ghe gồm 27 chiếc lớn nhỏ nhổ neo xuất phát. Đến trưa ngày 20/9/1945 đoàn cập bến Côn Đảo, ghe đậu bến Cỏ May, tàu thì cập bến Cỏ Ống.
| |
Tranh sơn dầu “Quang cảnh sân trường Taberd trong những ngày Đoàn tù chính trị Côn Đảo nghỉ ngơi, dưỡng bệnh” |
Trường Taberd Sóc Trăng được chọn là nơi để các đồng chí lưu lại nghỉ ngơi, sinh hoạt từ ngày 23 - 30/9/1945. Vào 7 giờ tối ngày 23/9/1945, một đoàn khoảng 2300 người (trong đó có 1852 tù chính trị) về đến thị xã Sóc Trăng (tại Cầu Nổi) và được đưa ngay về trường Taberd. Hàng chục tấn gạo, đường muối, hàng trăm con heo, gà, vịt và hàng ngàn bộ quần áo, chăn, chiếu, mùng, ván… được nhân dân quyên góp để tiếp đón đoàn. Ðội phục vụ gồm hàng trăm nam nữ thanh niên cũng xung phong, sẵn sàng phục vụ. “Từ Cầu Nổi, đoàn chiến sĩ đã đi trong rừng đuốc, rừng cờ biểu ngữ và tiếng reo vui vang trời. Ðồng chí Dương Kỳ Hiệp dẫn đầu đoàn cán bộ Tỉnh ủy Sóc Trăng ra tận nơi đón đoàn và đưa thẳng về Trường Taberd. Các đồng chí được chăm sóc hết sức chu đáo. Ðến 9 giờ đêm, công việc đón tiếp đã được ổn định”, tư liệu trong Lý lịch Di tích Trường Taberd nêu rõ.
Cũng theo nguồn tư liệu này, sáng ngày 24/9/1945, một cuộc mít tinh lớn chào mừng đoàn được tổ chức tại sân trường Taberd, cuộc mít tinh đã trở thành cuộc biểu dương lực lượng ủng hộ Chính phủ cách mạng lâm thời do cụ Hồ Chí Minh đứng đầu, kiên quyết đánh Pháp để giữ vững đất nước độc lập. Từ đó đến ngày 30/9/1945 sân trường Taberd lúc nào cũng nhộn nhịp tập trung những người và người. Ngày 30/9/1945, đoàn chiến sĩ Côn Đảo lên đường về Cần Thơ để nhận nhiệm vụ mới. Sau đợt học tập chính trị tại Cần Thơ từ Côn Đảo về đã theo lời kêu gọi của Đảng toả đi tham gia kháng chiến chống Pháp ở mọi miền đất nước.
| |
Bức tranh “Quang cảnh tại Đình Tân An (Cần Thơ) các chiến sĩ cách mạng Côn Đảo được học tập chính trị để tỏa đi khắp mọi miền đất nước” |
Tại Di tích Trường Taberd hiện còn lưu giữ 2 bức tranh sơn dầu “Quang cảnh sân trường Taberd trong những ngày Đoàn tù chính trị Côn Đảo nghỉ ngơi, dưỡng bệnh” và “Quang cảnh tại Đình Tân An (Cần Thơ) các chiến sĩ cách mạng Côn Đảo được học tập chính trị để tỏa đi khắp mọi miền đất nước”
Di tích Trường Taberd hiện tọa lạc trên đường Tôn Ðức Thắng, TP Sóc Trăng, tỉnh Sóc Trăng. Trường là một quần thể kiến trúc bằng vật liệu nặng: Xi - măng, gạch, ngói, xây dựng vào khoảng giữa những năm từ 1912 đến năm 1915, phạm vi nhà trường được xác định trong một khung tường rào gần vuông vức có diện tích 11.128 m2. Quan sát một cách tổng quát thì trường Taberd, Sóc Trăng có cách bố trí và kết cấu tương tự như các trường học khác xây dựng thời Pháp thuộc ở miền Nam vào khoảng một, hai thập niên đầu thế kỷ XX này, như các trường Taberd Sài Gòn, Taberd Mỹ Tho, Collège Cần Thơ…Cũng có nền móng cao, kiến thức chân phương, tường gạch dày kiên cố, mái ngói đỏ, tường rào cao, kín đáo…
Năm 1992, Bộ Văn hóa, Thông tin và Thể thao (nay là Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) đã xếp hạng Di tích Lịch sử cấp quốc gia đối với “Trường Taberd - Nơi đón đoàn chính trị phạm từ Côn Ðảo về ngày 23/9/1945”.
Trong các chiến sĩ cách mạng bị giam cầm ở nhà tù Côn Đảo được đón về tại Di tích Trường Taberd cách đây 76 năm có đồng chí Tôn Đức Thắng (Bác Tôn) sau này trở thành Chủ tịch nước; đồng chí Lê Duẫn và đồng chí Nguyễn Văn Linh sau này trở thành Tổng Bí thư Đảng Cộng sản Việt Nam; đồng chí Phạm Hùng sau này là Chủ tịch Hội đồng Bộ trưởng; cùng hàng chục đồng chí trở thành cán bộ cấp cao của Đảng, Nhà nước và Quân đội ta.