Mặc dù có nguồn gốc từ Trung Quốc nhưng Tết Hàn thực của người Việt vẫn mang màu sắc riêng, đậm bản chất Việt, cùng với bánh trôi bánh chay – món ăn đặc trưng của ẩm thực đất Việt.
Bánh trôi, bánh chay là những chiếc bánh giản đơn với hình dáng tròn tròn, màu sắc trắng ngần dung dị, nhưng ẩn chứa bên trong là sự tinh tế của nguyên liệu và hương vị. Sự tinh tế tạo nên bởi hương vị ngọt lịm của đường thẻ quyện với vị dẻo thơm của bột nếp.
Bánh màu trắng, lại hình tròn nên mang đến cho người thưởng thức cảm giác về sự trong sáng, vẹn toàn. Bởi sự dung dị của nó mà bánh trôi, bánh chay được chọn để tỏ lòng hiếu kính với tổ tiên, với người đã khuất.
Trong đời sống hiện đại, nhộn nhịp của thành phố, dù bận rộn nhưn nhiều gia đình vẫn giữ nếp cúng dường tổ tiên món bánh đặc biệt này mỗi khi đến Tết Hàn thực.
Bánh trôi, bánh chay được làm từ bột nếp nhào nặn với nước, bao trọn một miếng nhân nhỏ xinh bằng đường phên. Đường làm nhân bánh trôi ngon nhất là đường phên Dương Liễu, Cát Quế - Hoài Đức - Hà Nội. Những miếng đường vuông thành, sắc cạnh, đỏ thắm, mang hương thơm mát vô cùng đặc biệt. Khi luộc bánh, người luộc phải làm sao cho bánh mềm nhưng không làm nát viên đường đỏ bên trong, sau đó xếp vào đĩa gọn gàng để dâng lên bàn thờ tổ tiên.
 |
Không ai lý giải vì sao bánh trooi bánh chay lại là một "cặp song sinh" trong ngày Tết Hàn thực, chỉ biết, vào ngày 3/3 âm lịch, cả hai món bánh này luôn được làm đồng thời để dâng cúng tổ tiên.
Nếu như bánh trôi chỉ là những viên bánh nhỏ xinh, nhỉnh hơn đầu ngón cái, đặt tràn đầy trên lòng đĩa, thì bánh chay có kích thước to hơn. Bánh chay cũng làm bằng bột nếp nhào cho dẻo với nước nhưng nhân bánh chay không phải là đường phên, mà là đậu xanh sên với đường.
Đặc biệt, món bánh chay sau khi luộc chín sẽ được thả vào bát và chan nước dùng. Nước dùng được nấu với đường, chút bột để tạo độ sánh, và nhất định phải có chút hương hoa bưởi - loài hoa của mùa xuân. Mùi thơm nhẹ nhàng, thanh tao khiến người thưởng thức món bánh chay như đang tận hưởng sự tinh túy của hương xuân.
 |
Bánh trôi bánh chay ăn ngon nhất là khi nguội. Bởi vậy vào tiết trời tháng 3, thời tiết bắt đầu nóng lên, lựa chọn ăn bánh trôi bánh chay lúc này là vô cùng hợp lý.
Món bánh trôi, bánh chay không phải dùng theo kiểu ăn để no. Mấy viên bánh trôi bày trên chiếc nho nhỏ, vài ba viên bánh chay thả trong cái bát xinh xinh, chứa đựng đầy hàm ý tinh tế của cả người làm và người thưởng thức.
Tuy chỉ là một trong những món ăn dân dã, bình dị nhưng bánh trôi bánh chay lại mang nhiều truyền thống và kỷ niệm của người dân Việt Nam, nhất là người dân Hà Nội, thứ bánh tượng trưng cho lòng chung thuỷ, sắt son của mỗi người dân đất Việt, như trong bài vịnh bánh trôi nước của nữ sỹ Hồ Xuân Hương: "Rắn nát mặc dầu tay kẻ nặn/ mà em vẫn giữ tấm lòng son"
