Vướng mắc do có khoảng trống chính sách
Theo tìm hiểu, trước tháng 11/2003, Phó Chỉ huy trưởng quân sự xã và Phó trưởng Công an xã thuộc đối tượng phải tham gia bảo hiểm xã hội (BHXH) bắt buộc theo quy định tại Nghị định số 40/1999/NĐ-CP ngày 23/6/1999 và Nghị định số 46/2000/NĐ-CP ngày 12/9/2000 của Chính phủ. Theo đó, Phó Chỉ huy trưởng quân sự xã và Phó trưởng Công an xã là chức danh khác thuộc UBND xã phải tham gia BHXH bắt buộc theo quy định tại Nghị định số 09/1998/NĐ-CP ngày 23/01/1998 của Chính phủ.
Tuy nhiên, từ tháng 11/2003, thực hiện Nghị định số 121/2003/NĐ-CP ngày 21/10/2003 và từ tháng 01/2010 thực hiện theo Nghị định số 92/2009/NĐ-CP ngày 22/10/2009 của Chính phủ thì Phó Chỉ huy trưởng quân sự xã, Phó trưởng Công an xã không thuộc đối tượng tham gia BHXH bắt buộc. Nhưng trên thực tế hầu hết UBND các cấp tại địa phương vẫn đóng BHXH bắt buộc cho những trường hợp này.
Theo BHXH Việt Nam, nguyên nhân đóng BHXH bắt buộc chưa đúng quy định là do trước tháng 11/2003 và từ tháng 01/2016 Phó Chỉ huy trưởng quân sự xã và Phó trưởng Công an xã thuộc đối tượng tham gia, còn khoảng trống về chính sách từ tháng 11/2003 đến tháng 12/2015 thì không thuộc đối tượng tham gia, dẫn đến một số địa phương vẫn chủ trương tiếp tục áp dụng đối với Phó Chỉ huy trưởng quân sự xã và Phó trưởng Công an xã là công chức (hoặc người hoạt động chuyên trách cấp xã) vẫn hưởng lương, sinh hoạt phí và đóng BHXH bắt buộc như cán bộ, công chức cấp xã.
Cũng theo BHXH Việt Nam, thời điểm tháng 11/2003 thu BHXH bắt buộc không đúng quy định do Thông tư hướng dẫn Nghị định số 121/2003/NĐ-CP chậm ban hành tới 7 tháng, dẫn đến các địa phương phê duyệt các chức danh cán bộ xã theo Nghị định số 121/2003/NĐ-CP chậm; chính quyền các tỉnh, thành phố tiếp tục đóng BHXH đối với các chức danh Phó Chỉ huy trưởng quân sự xã, Phó trưởng Công an xã để họ yên tâm công tác.
Ngoài ra, ngày 1/1/2005, Nghị định số 184/2004/NĐ-CP của Chính phủ quy định chi tiết việc thi hành Pháp lệnh Dân quân tự vệ có hiệu lực, quy định Phó Chỉ huy trưởng quân sự xã được đóng BHXH bắt buộc nên tiếp tục làm việc tại xã và được UBND cấp xã tiếp tục đóng BHXH. Tuy nhiên, ngày 17/6/2005 Bộ Nội vụ có yêu cầu trong thời gian chưa có sửa đổi Nghị định số 184/2004/NĐ-CP chức danh Phó Chỉ huy trưởng quân sự xã lại không thuộc đối tượng tham gia BHXH bắt buộc.
Đề xuất phương án xử lý
Ngoài 2 chức danh trên, việc đóng BHXH bắt buộc đối với người làm việc theo hợp đồng lao động (HĐLĐ) tại UBND cấp xã cũng còn tồn tại nhiều vấn đề. Theo quy định tại Nghị định số 01/2003/NĐ-CP ngày 09/01/2003 của Chính phủ về việc sửa đổi, bổ sung một số điều của Điều lệ BHXH ban hành kèm theo Nghị định số 12/CP ngày 26/01/1995 của Chính phủ, Luật BHXH năm 2006 thì người làm việc theo HĐLĐ không xác định thời hạn hoặc có thời hạn đủ 3 tháng trở lên thuộc đối tượng tham gia BHXH bắt buộc.
Xuất phát từ quy định này, Tỉnh ủy, Hội đồng nhân dân, UBND một số tỉnh, thành phố như: Hà Nội, Hồ Chí Minh, Sóc Trăng, Đà Nẵng… đã chỉ đạo UBND cấp xã giao kết HĐLĐ với cán bộ hoạt động không chuyên trách cấp xã để đóng BHXH bắt buộc trong thời gian từ năm 2005.
Phân tích nguyên nhân, theo BHXH Việt Nam, do khối lượng công việc tại xã phát sinh vượt quá khả năng đáp ứng của số cán bộ, công chức cấp xã (một số tỉnh, thành phố đã tuyển dụng cán bộ, công chức cấp xã vượt chỉ tiêu định biên quy định) nên một số địa phương ký HĐLĐ và đóng BHXH bắt buộc với người lao động (trước tháng 01/2008 chưa có chính sách về BHXH tự nguyện) để họ yên tâm công tác tại xã.
Trên cơ sở đề xuất của BHXH Việt Nam và Bộ Nội vụ, được biết ngày 14/5/2021, Phó Thủ tướng Vũ Đức Đam đã chủ trì cuộc họp về việc giải quyết vướng mắc trong thực hiện BHXH bắt buộc đối với Phó Chỉ huy trưởng quân sự, Phó trưởng Công an và người làm việc theo HĐLĐ tại UBND cấp xã.
Tại cuộc họp này, Phó Thủ tướng Vũ Đức Đam đã thống nhất với đề xuất của Bộ Nội vụ và ý kiến các bộ, cơ quan về việc báo cáo cấp có thẩm quyền phương án xử lý giải quyết vướng mắc trong thực hiện BHXH bắt buộc đối với các đối tượng nêu trên.
Cụ thể, Phó Thủ tướng kết luận, đối với các chức danh là Phó Chỉ huy trưởng quân sự, Phó trưởng Công an cấp xã có thời gian làm việc từ tháng 11 năm 2003 đến nay, nếu đã đóng BHXH bắt buộc thì được giải quyết hưởng các chế độ BHXH theo quy định của Luật BHXH khi đủ điều kiện hoặc được bảo lưu thời gian đã đóng BHXH bắt buộc theo quy định của Luật BHXH.
Còn đối với người lao động do UBND cấp xã ký hợp đồng lao động từ đủ 03 tháng trở lên đã đóng BHXH bắt buộc và tiền lương làm căn cứ đóng là mức tiền lương ghi trong HĐLĐ theo chế độ tiền lương do người sử dụng lao động quyết định thì được giải quyết hưởng các chế độ BHXH nếu đủ điều kiện hoặc bảo lưu thời gian đã đóng BHXH bắt buộc theo quy định.
Phó Thủ tướng giao Bộ Tư pháp có ý kiến chính thức bằng văn bản về thẩm quyền quyết định phương án xử lý đối với Phó Chỉ huy trưởng quân sự, Phó trưởng Công an cấp xã nêu trên, báo cáo Thủ tướng Chính phủ. Và trên cơ sở ý kiến của Bộ Tư pháp, giao Bộ Nội vụ tiếp thu, hoàn thiện báo cáo, trình cấp có thẩm quyền theo quy định.
