Cách nay vừa tròn 50 năm, ngày 16/03/1968, một đơn vị quân đội viễn chinh Mỹ đã gây ra vụ thảm sát Sơn Mỹ (hay còn gọi là vụ Mỹ Lai), giết chết 504 thường dân không vũ trang, phần lớn là người già, phụ nữ và trẻ em, một cách bi thương và thảm khốc. Làm chấn động dư luận loài người tiến bộ trên khắp thế giới.
Từ ấy, Sơn Mỹ trở thành nỗi đau khôn nguôi của toàn thể nhân dân Việt Nam và những người có lương tri trên trái đất. Sơn Mỹ không phải là vụ việc duy nhất, nhưng là một vụ việc điển hình cho những tội ác dã man mà các thế lực hiếu chiến đã gây ra cho nhân dân Quảng Ngãi, nhân dân Việt Nam trong thời kỳ chiến tranh, tiêu biểu cho nỗi đau thương tột cùng mà nhân dân Việt Nam phải gánh chịu. Nhìn trên bình diện rộng lớn hơn, thì ngay từ thời ấy, báo chí quốc tế đã ví Sơn Mỹ Oradour, Guernica, Hiroshima, những vụ thảm sát kinh hoàng trên thế giới.
Sự thật ở Sơn Mỹ - Mỹ Lai cũng đã được phanh phui và phơi bày qua các nhà báo, những cựu chiến binh như Rô-nan Ri-đơn-hao (Ronand Ridenhour), Xi-mua Hớts (Seymour Hersh), Henry Kem (Henry Kamm), và hàng ngàn, hàng vạn những người yêu chuộng công lý trên khắp thế giới, trong đó có nhiều người Mỹ, bằng những cách thức khác nhau, đã bày tỏ sự phẫn nộ của lương tri chân chính. Vì thế, giờ đây “Vấn đề Sơn Mỹ” không còn là sự tranh cãi về những gì đã diễn ra, những gì đã được phơi bày, mà là làm thế nào để bóng đen ở Sơn Mỹ, nỗi kinh hoàng ở Mỹ Lai 50 năm trước đây vĩnh viễn không bao giờ lặp lại bất cứ nơi đâu trên trái đất này.
Lý giải những vấn đề liên quan đến vụ thảm sát từng lầm chấn động dư luận loài người tiến bộ trên khắp thế giới. Sơn Mỹ đã trở thành một trong những sự kiện tiếu biểu cho sự thảm khốc của chiến tranh, trái ngược những lý tưởng tốt đẹp của nhân loại yêu hòa bình.
Sau ngày đất nước hòa bình, người dân Sơn Mỹ đã vượt qua nỗi đau để mở vòng tay bao dung tha thứ, đã chân tình đón tiếp những cựu binh Mỹ tìm về nơi đây như một chốn hành hương, để họ đối diện với sự thật, họ đối diện với chính mình và tìm thấy sự thanh tẩy tâm hồn ở một miền đất đang hồi sinh. Khép lại quá khứ để cùng hướng đến tương lai, kết thân bè bạn với các quốc gia, các dân tộc trong cùng khát vọng hoà bình, tiến bộ không chỉ là chủ trương của Đảng và Nhà nước Việt Nam, mà còn là lẽ sống, là đạo lý thấm đậm trong cách ứng xử của mỗi người dân Việt, trong đó có những người dân Sơn Mỹ còn mang trên da thịt và cả tâm hồn mình những vết thương chiến tranh.
50 năm trôi qua, từ sâu thẳm lòng mình, chúng ta không một phút nguôi quên những người thân bị sát hại trong ngày 16 tháng 3 năm 1968. Nhưng điều đáng quý, đáng trân trọng là đồng bào Sơn Mỹ và nhân dân Việt Nam đã nén nỗi đau thương tột cùng để có thể đứng vững, đóng góp xứng đáng vào công cuộc bảo vệ và xây dựng quê hương, đất nước. Sau ngày 30/4/1975, từ một mảnh đất bị tàn phá, cày xới tơi bời trong chiến tranh, ngay sau khi được hít thở bầu không khí hòa bình, được sống trong độc lập, thống nhất, nhân dân Sơn Mỹ đã bắt tay hàn gắn những vết thương chiến tranh, không ngơi nghỉ, chăm chút tạo dựng lại cuộc sống trong vô vàn gian nan vất vả.
Được sự quan tâm, chăm lo của Đảng và Nhà nước, sự góp sức quý báu của đồng bào cả nước, sự giúp đỡ của bạn bè quốc tế, đặc biệt là sự cần cù, chăm chỉ chịu thương chịu khó của đồng bào nơi đây, Sơn Mỹ đã dần dần hồi sinh. Cảm thông, chia sẻ với nỗi đau thương mất mát năm xưa của từng cá nhân, từng gia đình, dòng họ, chúng ta vui mừng trước sự đổi thay của mảnh đất yêu thương Tịnh Khê - Sơn Mỹ: những trường học, bệnh xá, những công trình phúc lợi dân sinh được xây dựng khang trang; đời sống vật chất, tinh thần của nhân dân Sơn Mỹ ngày một cải thiện, nâng cao.
Bà Trương Ngọc Thuỷ đã thành lập Quỹ Hòa Bình Mỹ Lai với mong muốn chia sẽ những nỗi đau mất mác của người dân Sơn Mỹ đồng thời bà kêu gọi nhiều doanh nghiệp trong nước, ngoài nước và các tổ chức phi chính phủ quốc tế cùng chung tay xây dựng Công Viên Hòa Bình Mỹ Lai trên mảnh đất chết này, nay đã trở thành mãnh đất trù phú hôm nay ở tỉnh Quãng Ngãi.
Tại mảnh đất nơi vụ thảm sát diễn ra đẫm máu năm xưa, nhà nước đã cho xây dựng Khu Chứng tích và tượng đài Sơn Mỹ, các địa điểm xảy ra thảm sát, các khu mộ tập thể, các di vật còn lại của các nạn nhân cũng được xây dựng, bảo quản tốt, đáp ứng nguyện vọng của bà con Sơn Mỹ - Tịnh Khê cũng như nhân dân trong nước và bạn bè quốc tế. Người đến thăm viếng, thắp hương tưởng niệm nạn nhân Sơn Mỹ ngày càng nhiều, năm sau đông hơn năm trước. Điều đó chứng tỏ niềm thương mến, sự cảm thông, chia sẻ với Sơn Mỹ không hề phôi phai theo thời gian, năm tháng.
Nửa thế kỷ qua, các nhà báo, nhà văn, nhà nghiên cứu, nhà hoạt động chính trị - xã hội đã viết hàng ngàn bài báo, xay dựng hàng chục bộ phim, cùng vô số tác phẩm nghệ thuật, trực tiếp hoặc gián tiếp đề cập đến vụ thảm sát Mỹ Lai, để bằng những cách khác nhau, đi tìm sự thật.
Cũng trong khoảng thời gian ấy, trên mảnh đất Sơn Mỹ - Tịnh Khê đau thương và anh dũng, được sựu quan tâm của Đảng và Nhà nước, Đảng bộ chính quyền và nhân dân xã Tịnh Khê đã vượt qua thử thách, khắc phục khó khăn, đạt được nhiều kết quả tích cực, làm thay đổi bộ mặt quê hương. Bằng nỗ lực tự thân, cùng sự giúp sức, hỗ trợ của cả tỉnh và cả nước, bạn bè ncuowsc ngoài, người Tịnh Khê – Sơn Mỹ đã chung tay hàn gắn vết thương chiến tranh, từng bước phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội, giữ vững an ninh – quốc phòng, nâng cao chất lượng nguồn nhân lwujc, cải thiện đời sống vật chất và tinh thần của người dân.
Những thành tụ đó, đặt trong bối cảnh quê hương Sơn Mỹ - Tịnh Khê phải chịu đựng sự tàn phá khốc liệt của chiến tranh, cho thấy sức sống mãnh liệt của một miền quê giàu truyền thống văn hóa, đồng thời đây cũng là một minh chúng sống động cho bản tính hiếu hòa, trọng nhân tình, ân nghĩa, khác vọng hòa bình của con người Việt Nam, trong đó có con người Quãng Ngãi.
