Thời gian qua, không ít doanh nghiệp, trên tinh thần cầu thị, đã xây dựng văn hóa doanh nghiệp nhưng phần lớn mới chỉ dừng lại ở bề nổi, ở phong trào, nghi lễ, nghi thức; ở cách báo cáo công việc, giữ gìn tài sản chung, ngôn ngữ giao tiếp với đồng nghiệp, đối tác, khách hàng, các thủ tục hành chính, trang phục, môi trường làm việc, cấu trúc tổ chức”- đó là ý kiến của PGS.TS. Nguyễn Thế Kỷ- Ủy viên Ban chấp hành Trung ương Đảng, Tổng Giám đốc Đài tiếng nói Việt Nam tại Hội thảo “Xây dựng văn hóa doanh nghiệp, văn hóa doanh nhân Việt Nam vì sự phát triển bền vững” tại Hà Nội do Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch tổ chức.
Hạn chế doanh nghiệp “lách luật”, “chạy chọt”
Theo đó, khái niệm “Văn hóa doanh nghiệp” khởi nguồn từ nước Mỹ, sau đó được Nhật Bản tiếp thu, xây dựng và phát triển. Dù ở đâu, như thế nào, văn hóa doanh nghiệp phải bám sâu vào nền văn hóa dân tộc, văn hóa bản địa mới đứng vững và phát huy được. Văn hóa doanh nhân là văn hoá của một số người hay tổ chức hoạt động trong lĩnh vực kinh tế. Nó là văn hoá giao tiếp, văn hoá kinh doanh; là giá trị, niềm tin, chuẩn mực được thể hiện trong hành vi của mỗi thành viên của doanh nghiệp. Nói một cách đơn giản, văn hóa doanh nghiệp là toàn bộ cách ứng xử phổ biến trong doanh nghiệp với khách hàng và với nhau.
Văn hóa doanh nghiệp quyết định sự trường tồn của doanh nghiệp, giúp doanh nghiệp có tuổi thọ có thể vượt xa, rất xa cuộc đời của những người sáng lập và góp phần thúc đẩy doanh nghiệp đi lên. Đó là một tài sản hết sức quý báu của doanh nghiệp, cho doanh nghiệp. Việc xây dựng và phát triển văn hóa tiến hành chủ yếu trong lĩnh vực hoạt động văn hóa. Nhiều chương trình, dự án phát triển kinh tế còn nặng về tìm lợi ích kinh tế, coi nhẹ nhân tố văn hóa, nhân tố con người và môi trường. Nhiều doanh nghiệp xuất hiện những việc làm vi phạm đạo đức nghề nghiệp, thậm chí vi phạm pháp luật ở mức nghiêm trọng.
PGS.TS. Nguyễn Thế Kỷ cũng đã chỉ ra vấn đề hiện nay đã và đang lộ diện không ít doanh nghiệp, doanh nhân xem nhẹ chữ Tín, xem nhẹ yếu tố bền vững, vi phạm đạo đức kinh doanh, đạo đức nghề nghiệp, vi phạm pháp luật. Đó là việc Công ty Vedan gây ô nhiễm sông Thị Vải; là Công ty Hưng Nghiệp Forrmosa Hà Tĩnh gây ô nhiễm biển miền Trung; là thực phẩm bẩn tràn lan; là kiểu kinh doanh lừa đảo, chụp giật; là thói trọc phú của một số chủ doanh nghiệp...
PGS.TS Dương Thị Liễu- Phó Viện trưởng Viện Văn hóa Kinh doanh, Hiệp hội Phát triển Văn hóa Doanh nghiệp Việt Nam nhận định, nhiều doanh nghiệp tìm kiếm lợi nhuận từ các khoản đầu cơ như chứng khoán, bất động sản, vàng bạc; lợi dụng sơ hở trong cơ chế chính sách của Nhà nước để "lách luật" kiếm chác hay lợi dụng các quan hệ cá nhân để "nhờ vả", "chạy chọt". Nhiều doanh nghiệp cạnh tranh bằng đủ thứ "mánh mung", sử dụng thủ đoạn tàn tệ để triệt hạ lẫn nhau. Khi có đồng ra, đồng vào, không ít thương nhân, "đại gia" vung tiền mua giải thưởng, thuê mướn truyền thông đánh bóng tên tuổi..., rồi sắm xe sang trọng, cặp với "chân dài"... Khái niệm đạo đức kinh doanh, trách nhiệm doanh nghiệp, đạo đức doanh nhân chưa được quan tâm thấu đáo. Trong khi đó, những hành vi phi đạo đức, phản văn hóa trong kinh doanh chưa bị xử lý nghiêm khắc, chưa bị dư luận xã hội lên án mạnh mẽ.
Trên thị trường, tình trạng cạnh tranh khốc liệt “cá lớn nuốt cá bé”, sản xuất kinh doanh chụp giật, gian lận thương mại, trốn thuế, sản xuất, lưu thông, tàng trữ hàng giả, hàng không nguồn gốc xuất xứ, vi phạm bản quyền sản phẩm sở hữu trí tuệ… quá phổ biến. Thực phẩm bẩn, thực phẩm độc hại chứa hóa chất ngày càng tràn lan trên thị trường, theo thông tin của các phương tiện thông tin đại chúng mỗi ngày người dân Việt Nam tiêu thụ hàng trăm tấn hoa quả có nguy cơ độc hại từ Trung Quốc.
Đẩy mạnh, tôn vinh những hành động đẹp
Bên cạnh những “lỗ hổng” văn hóa của một số doanh nghiệp, PGS.TS. Từ Thị Loan- PGS.TS. Từ Thị Loan- Q. Viện trưởng Viện Văn hóa Nghệ thuật quốc gia Việt Nam cho rằng, trên thương trường đã xuất hiện nhiều tấm gương doanh nhân thành đạt với những phẩm chất tốt đẹp: khát vọng vươn lên làm giàu cho bản thân và đất nước; kết hợp những giá trị văn hóa phương Đông với khoa học kỹ thuật phương Tây; có kiến thức chuyên môn và kỹ năng quản lý tiên tiến; có trí tuệ, thông minh, chịu khó học hỏi; có bản lĩnh văn hóa vững vàng; trọng tình nghĩa, giữ chữ tín; có ý thức công dân và trách nhiệm xã hội… Có thể kể tới: Vinamilk, Vingroup, Viettel, May 10, Traphaco, Trung Nguyên, FPT, Vietsoftware… Một số doanh nhân lãnh đạo doanh nghiệp phát triển xuất sắc, có ảnh hưởng lớn tới xã hội như Mai Kiều Liên, Phạm Nhật Vượng, Đoàn Nguyên Đức, Đặng Lê Nguyên Vũ, Trương Gia Bình, Lê Phước Vũ, Phạm Thị Việt Nga…
Vinamilk là một trong những doanh nghiệp trọng tình, giữ chữ tín và vì cộng đồng
Ngoài ra, gần 50 tham luận của các đại biểu đến từ các viện nghiên cứu, trường đại học, các cơ quan quản lý nhà nước, các doanh nghiệp đều mong muốn các doanh nhân và doanh nghiệp, phải phát huy "chất" văn hóa, nhân tố văn hóa trong mọi hoạt động của cá nhân và doanh nghiệp. Điều đó xuất phát từ ý thức tự thân, lương tâm làm người, đạo đức kinh doanh, độ sâu văn hóa của mỗi doanh nhân. Trên cơ sở đó xây dựng văn hóa doanh nghiệp, tinh thần liêm chính trong kinh doanh, thực hiện tốt trách nhiệm với cộng đồng, bảo vệ môi trường, góp phần ổn định an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội.
Đặc biệt, các phương tiện truyền thông đại chúng phải vừa là kênh tuyên truyền, cung cấp kinh nghiệm, cảm hứng xây dựng văn hóa doanh nhân, văn hóa doanh nghiệp, vừa thực hiện vai trò phản ánh dư luận xã hội, giám sát các hoạt động của doanh nghiệp, hành vi, tư cách của doanh nhân.
Vingroup là doanh nghiệp có "chất" văn hóa doanh nghiệp đặc sắc và vì cộng đồng
+) Nghị quyết Trung ương 9 xác định quan điểm và nhiệm vụ mới là xây dựng văn hoá trong chính trị và trong kinh tế. Về xây dựng văn hoá trong kinh tế, Nghị quyết chỉ rõ: "Xây dựng văn hoá doanh nghiệp, văn hoá doanh nhân với ý thức tôn trọng pháp luật, giữ chữ tín, cạnh tranh lành mạnh, vì sự phát triển bền vững và bảo vệ Tổ quốc". Như vậy, xây dựng văn hoá doanh nghiệp, văn hoá doanh nhân là những thành tố rất quan trọng để xây dựng nền kinh tế, cao hơn là để xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.
+) Nguyên Phó Thủ tướng Vũ Khoan đã đưa ra 7 “cặp đôi chưa hoàn hảo” trong văn hóa kinh doanh của doanh nhân Việt Nam là: 1) Người Việt Nam rất tài xoay xở, nhưng rất thiếu căn cơ; 2) Ta rất dễ hứa hẹn, nhưng lại rất khó thực hiện; 3) Một người thì giỏi, nhiều người thì kém; 4) Chúng ta rất giỏi thích nghi, nhưng rất ít sáng tạo; 5) Chúng ta rất coi trọng hình thức, nhưng không quan tâm đầy đủ đến thực chất, đến cái chất bên trong; 6) Tham cái nhỏ, bỏ cái lớn; 7) Người Việt Nam rất nổi tiếng về cần cù, nhưng lại thiếu tính kỷ luật trong sản xuất, kinh doanh. Đây quả thật là những mặt được và chưa được, tích cực và tiêu cực trong văn hóa doanh nhân Việt Nam mà chúng ta phải thẳng thắn thừa nhận để khắc phục những cái “chưa hoàn hảo” (Nguyên Phó Thủ tướng Vũ Khoan phát biểu đề dẫn Hội thảo “Xây dựng văn hóa doanh nhân theo tinh thần Hội nghị Trung ương Đảng lần thứ 9 khóa XI”, Bộ Công thương, ngày 22/4/2015).
