Để trả lời cho những câu hỏi này, phóng viên đã có cuộc trao đổi với ông Mai Đức Thắng – Phó Trưởng ban thu, BHXH Việt Nam.
Xin ông cho biết tình hình nợ BHXH của các doanh nghiệp (DN) tính đến thời điểm hiện nay? Nguyên nhân nào dẫn đến tình trạng như vậy, thưa ông?
- Tính đến hết tháng 3/2019, tổng thu BHXH, BHYT toàn ngành là 79.293 tỷ, đạt 22,1% kế hoạch Chính phủ giao. Dù tiến độ thu là khá khả quan so với cùng kỳ các năm trước, nhưng tình hình nợ BHXH lại có chiều hướng gia tăng so với thời điểm cuối năm 2018. Đến hết tháng 3, số nợ BHXH phải tính lãi là 6.436 tỷ chiếm 2% số phải thu, tăng 1.087 tỷ so với 31/12/2018.
Nguyên nhân của tình trạng nợ đọng, chậm đóng BHXH, BHYT có nhiều, nhưng nguyên nhân đầu tiên và cơ bản nhất là từ hiểu biết và ý thức chấp hành pháp luật BHXH, BHYT của chủ sử dụng lao động chưa tốt. Một số chủ sử dụng lao động nhận thức về trách nhiệm tham gia BHXH, BHYT cho người lao động (NLĐ) còn hạn chế, nhất là khu vực ngoài Nhà nước, do vậy, việc đóng chậm, đóng thiếu hoặc trốn đóng BHXH, BHYT vẫn xảy ra.
Thực tế cho thấy, có những trường hợp người sử dụng lao động hiểu rất rõ trách nhiệm và quyền lợi tham gia BHXH, BHYT cho NLĐ, nhưng vẫn cố tình không đóng BHXH, BHYT, hoặc chỉ đóng BHXH, BHYT cho một số người trong bộ khung quản lý của đơn vị để giảm chi phí, thu lợi nhuận nhiều hơn. Hoặc chấp nhận đóng lãi suất chậm nộp, lạm dụng tiền đóng BHXH, BHYT của NLĐ để quay vòng vốn vì tỷ lệ lãi suất phạt chậm nộp thấp hơn lãi suất ngân hàng, thủ tục vay ngân hàng phức tạp.
Bên cạnh đó, nhận thức của chính NLĐ về chính sách BHXH, BHYT cũng chưa đầy đủ nên còn có những trường hợp đồng ý với chủ sử dụng lao động trốn đóng, nợ đóng BHXH, BHYT…
Trước thực trạng trên, BHXH Việt Nam đã có những giải pháp gì nhằm khắc phục tình trạng này, thưa ông?
- Xác định việc đôn đốc thu BHXH, BHYT kịp thời có ý nghĩa quan trọng trong việc bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của NLĐ, thời gian qua, BHXH Việt Nam đã triển khai nhiều giải pháp nhằm tăng cường công tác thu, giảm nợ BHXH, BHYT, cụ thể như:
Tăng cường phối hợp với tổ chức công đoàn các cấp đẩy mạnh tuyên truyền chính sách, pháp luật BHXH, BHYT đến người sử dụng lao động và NLĐ, nhằm thay đổi nhận thức, từ đó thay đổi hành vi của người sử dụng lao động và NLĐ.
Triển khai đồng bộ các giải pháp nghiệp vụ nhằm đốc thu: Giao chỉ tiêu phấn đấu giảm nợ ngay từ đầu năm đối với BHXH từng tỉnh, thành phố; Yêu cầu cán bộ chuyên quản thu bám sát đơn vị để đôn đốc DN đóng kịp thời số phát sinh; Công khai danh tính đơn vị nợ BHXH, BHYT trên phương tiện thông tin đại chúng; Triển khai các cuộc kiểm tra chuyên đề, thanh tra đột xuất đối với các đơn vị nợ đọng; Yêu cầu BHXH tỉnh, thành phố hàng tháng báo cáo kết quả thu, thu nợ đến cấp ủy, chính quyền địa phương để phối hợp chỉ đạo; Phối hợp với tổ chức công đoàn lập hồ sơ khởi kiện đối với những DN nợ kéo dài, ảnh hưởng đến quyền lợi NLĐ…
Thời gian tới đây, BHXH Việt Nam sẽ triển khai hệ thống tin nhắn tự động, thông báo tình hình thu – nộp BHXH của DN cũng như cho phép NLĐ nhắn tin tra cứu thời gian đóng BHXH, BHYT của bản thân, từ đó giúp NLĐ có đủ thông tin về việc đóng – nộp BHXH, BHYT của DN, chủ động hơn trong việc tham gia giám sát DN thực hiện chính sách, pháp luật BHXH, BHYT cũng như đấu tranh bảo vệ quyền lợi chính đáng của mình.
Như ông vừa cho biết, khởi kiện các DN nợ BHXH là một trong những giải pháp được kỳ vọng là sẽ giải quyết được tình trạng nợ BHXH, trên thực tế kết quả triển khai ra sao, thưa ông?
- Kể từ khi quy định tổ chức công đoàn khởi kiện DN nợ BHXH đến nay, cơ quan BHXH các cấp trong cả nước đã chuyển 2.862 hồ sơ nợ BHXH của DN sang tổ chức công đoàn. Ngay sau khi chuyển hồ sơ, đã thu được trên 835 tỷ đồng. Đến nay, đã có 128 hồ sơ được thụ lý. Tòa án đã xử 1 DN và thu về số tiền 700 triệu đồng…
Việc khởi kiện DN nợ BHXH của tổ chức công đoàn còn gặp khó khăn do các quy định về quy trình, thủ tục khởi kiện giữa các văn bản quy phạm pháp luật chưa thống nhất. Hiện nay, để khởi kiện một vụ án nợ BHXH, phải có giấy ủy quyền của NLĐ hoặc giấy ủy quyền của tổ chức công đoàn cơ sở; phải qua thủ tục hòa giải của Chủ tịch UBND cấp huyện.
Nhưng trên thực tế, việc tổ chức công đoàn đi lấy hết ý kiến ủy quyền của hàng ngàn NLĐ là khó khả thi, ít có tổ chức công đoàn cơ sở nào đứng ra khởi kiện chủ sử dụng lao động của chính họ. Về phía NLĐ, cũng không dám ủy quyền để kiện chủ DN của mình khi bản thân cần việc làm. Còn đối với người sử dụng lao động luôn trốn tránh, không hợp tác làm việc với các cơ quan chức năng, không ký nhận biên bản đối chiếu công nợ để làm căn cứ hoàn thiện hồ sơ khởi kiện…
Vậy, những vướng mắc trên sẽ được BHXH Việt Nam và các cơ quan chức năng giải quyết như thế nào, thưa ông?
- Từ thực tiễn tổ chức thực hiện nhiệm vụ, BHXH Việt Nam vẫn đang tích cực kiến nghị với các cơ quan chức năng sớm hoàn thiện các quy định của pháp luật, tạo cơ chế đầy đủ để việc xử lý nợ BHXH, BHYT được giải quyết, nhằm bảo đảm ngày càng tốt hơn quyền lợi của người tham gia BHXH, BHYT.
Hiện nay, TAND Tối cao đang lấy ý kiến các bộ, ngành có liên quan để hoàn thiện văn bản hướng dẫn quy trình khởi kiện đối với đơn vị nợ đọng BHXH, BHYT cũng như việc xử lý đối với các hành vi vi phạm pháp luật BHXH, BHYT theo quy định tại các Điều 214, 215, 216 Bộ luật Hình sự. Tin tưởng rằng khi những khó khăn, vướng mắc này được tháo gỡ, sẽ có những tác động tích cực đến công tác thu nợ BHXH, BHYT.
BHXH Việt Nam cũng đang phối hợp với các cơ quan chức năng tham mưu với Chính phủ trình Quốc hội ban hành các văn bản pháp luật quy định việc quản lý và xử lý nợ đối với các DN đã giải thể, phá sản, rút giấy phép kinh doanh; DN chủ bỏ trốn không có nguồn tài chính trả nợ để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của NLĐ.
Xin cảm ơn ông!
