Công thần miếu tọa lạc trên đường 14 tháng 9, phường 5, TP Vĩnh Long, tỉnh Vĩnh Long, nằm bên tả ngạn sông Cổ Chiên, tiền thân là miếu Hội Đồng.
Theo sách Đại Nam nhất thống chí, miếu được xây dựng vào năm Minh Mạng thứ 17 (1837). Thịnh vượng được 30 năm, đến năm 1867, Pháp chiếm ba tỉnh Tây Nam Bộ và ra sức triệt phá các đình làng, công trình văn hóa.
Miếu cũng bị tháo dỡ đem gỗ về xây dựng Tòa Bố Vĩnh Long (nơi làm việc của quan Tham biện - NV). May thay, 85 đạo sắc và phần lớn đồ tự khí vẫn được nhân dân gìn giữ và thờ tạm tại đình Thiềng Đức.
Năm 1915, hưởng ứng phong trào chấn hưng văn hóa, nhiều thân hào, nhân sĩ đã xin tái lập miếu. Ngày 27/4/1918, Thống đốc Nam Kỳ ký quyết định cho phép tái lập miếu Hội Đồng Vĩnh Long. Để tránh sự dòm ngó của chính quyền thực dân, người dân đã đổi tên thành Công thần miếu.
Công thần miếu có bốn gian: Chính tẩm, võ quy, võ ca và nhà khách, đều xây dựng bằng gỗ quý. Chính tẩm là ngôi nhà tứ trụ, nối với võ quy và phần kiến trúc ngoài cùng là võ ca, nơi có sân khấu diễn xướng khi tổ chức lễ hội. Giữa chính tẩm có bàn thờ Hội đồng, thờ chung các vị thần linh. Sát vách hậu là bàn thờ chính đặt khánh thờ thần chạm trổ, sơn son thếp vàng.
Hệ thống cột, kèo, xiên…đều bằng gỗ căm xe và các loại gỗ quý khác. Ngôi miếu có tường gạch bao quanh, nền lót gạch, mái lợp ngói âm dương. Bên trong có nhiều hoành phi, câu đối các nơi tiến cúng.
Nơi đây thờ phụng 85 sắc phong của nhà Nguyễn cấp dưới thời vua Thiệu Trị và vua Tự Đức phong 34 thần hiệu cho các vị Nhiên thần và Nhân thần theo tín ngưỡng của người dân địa phương. Các Nhiên thần gồm những biểu tượng văn hoá, những biểu tượng khí thiêng sông núi. Các Nhân thần là những danh nhân sinh tiền có công với dân tộc, có công với địa phương.
Vị thủ từ trông coi và lo nhang khói trong miếu cho biết, hiện nay toàn bộ các sắc phong đều được giữ gìn cẩn thận. Để đề phòng mất mát, cơ quan chức năng đã cho gắn camera giám sát 24/24h. Ngoài ra, tỉnh còn cho người xuống chụp ảnh “số hóa” toàn bộ 85 lá sắc, sao chép nhiều bản để lưu giữ, phòng bất trắc.
Các đạo sắc được chụp lại, thu nhỏ trong hai quyển album, đặt trên hai cái giá, một bên là Nhiên thần, một bên là Nhân thần, đồng thời phóng to 10 đạo sắc tiêu biểu, đẹp và nguyên vẹn để phục vụ khách tham quan, tìm hiểu.
Hàng năm, miếu có các ngày lễ hội lớn, đặc biệt là lễ Xuân Tế. Lễ này kéo dài bốn ngày từ 14 - 17/2 (âm lịch). Đây là dịp ban quý tế miếu thực hiện nghi thức thỉnh và khai 85 đạo sắc bằng các nghi lễ truyền thống rất trang trọng.
Ngày 31/8/1998, miếu được xếp hạng là Di tích văn hóa cấp quốc gia. Để giá trị đặc biệt của di tích được lưu giữ, bảo tồn và lan tỏa, năm 2018 tỉnh Vĩnh Long đã tổ chức Lễ kỷ niệm 100 năm Công thần miếu và Hội thảo khoa học Phát huy giá trị 100 năm di tích Công thần miếu (1918 - 2018).
Tại hội thảo, nhiều đại biểu cho rằng, cần phải tuyên truyền sâu rộng hơn nữa vào giới trẻ, đặc biệt là giáo viên và học sinh những giá trị văn hóa quý báu công trình. Đồng thời, theo các nhà nghiên cứu, đây là địa điểm có giá trị lịch sử rất lớn, “có một không hai” ở ĐBSCL, có đến 85 sắc phong thần được lưu giữ chỉ ở một nơi.
Theo lãnh đạo ngành du lịch, tỉnh đã và đang xây dựng miếu thành địa điểm du lịch hấp dẫn du khách trong và ngoài nước bằng các chương trình ấn tượng như các trích đoạn hát bội, ca cổ cải lương…Quảng bá các giá trị lịch sử, văn hóa công trình cho nhân dân trong, ngoài tỉnh và du khách nước ngoài chiêm ngưỡng, nâng cao giá trị của di tích, góp phần giáo dục truyền thống cho thế hệ trẻ noi theo.
