Xu hướng tất yếu
Tại Hội thảo “Mô hình kinh tế chia sẻ (KTCS): Hiện trạng và đề xuất kiến nghị” do Viện Nghiên cứu Quản lý Kinh tế Trung ương (CIEM) tổ chức cuối tuần qua, TS Lương Văn Khôi, Phó Viện trưởng CIEM nhấn mạnh, sự phát triển của KTCS là tất yếu, phù hợp với xu thế phát triển của công nghệ thông tin hiện đại và có nhiều tác động tích cực tới nền kinh tế.
Theo lãnh đạo CIEM, sau 4 năm triển khai thực hiện Quyết định 999/QĐ-TTg ngày 12/8/2019 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Đề án thúc đẩy mô hình KTCS, KTCS tại Việt Nam chưa phát triển mạnh như ở nhiều nước nhưng có tiềm năng lớn. Theo đó, một số loại hình KTCS đã xuất hiện trên thị trường như dịch vụ vận tải trực tuyến từ năm 2014 (Uber, Grab, Dichung...), dịch vụ chia sẻ phòng (cơ sở Airbnb), dịch vụ tài chính ứng dụng công nghệ cho vay ngang hàng. Ngoài ra, nhiều dịch vụ khác cũng bắt đầu xuất hiện, từ du lịch (Triip.me), dịch vụ sửa chữa điện tử -điện lạnh - xây dựng… (Rada), hình thức gọi vốn cộng đồng (crowdfunding).
Đặt vấn đề về quan điểm quản lý Nhà nước (QLNN), đại diện CIEM cho rằng KTCS là mô hình kinh doanh mới nhưng không phải là một bộ phận tách rời hoặc một thành phần kinh tế riêng rẽ trong nền kinh tế. Vì vậy, không cần thiết phải có các chính sách riêng biệt cho hình thức kinh doanh này. “Quan trọng nhất, cần thay đổi tư duy và cách thức QLNN cho phù hợp với xu thế kinh tế số và Cách mạng công nghiệp 4.0” - ông Khôi nhấn mạnh.
Theo đó, QLNN cần tạo ra một môi trường kinh doanh bình đẳng giữa các doanh nghiệp (DN) hoạt động KTCS và truyền thống, giữa các DN trong nước và nước ngoài, tạo điều kiện và hỗ trợ các DN truyền thống chuyển đổi hình thức kinh doanh và các DN công nghệ trong nước phát triển tạo lập các nền tảng số và hỗ trợ chuyển đổi số, số hóa ở cấp độ DN và toàn bộ nền kinh tế.
“Lúng túng” trong quản lý
Chia sẻ tại Hội thảo, ông Nguyễn Công Hùng - Phó Chủ tịch Hiệp hội Vận tải ô tô Việt Nam (VATA), Chủ tịch Hiệp hội Taxi Hà Nội cho biết, từ khi Uber tham gia thị trường vận tải với định danh là một nền tảng kết nối vận tải, đến nay ở Việt Nam đã có rất nhiều ứng dụng đặt xe tương tự như Uber: Grab, Be, Gojek, Dichung, Fastgo… “Phương châm ban đầu là thu hút các cá nhân có xe ô tô nhàn rỗi tham gia hoạt động vận tải. Tuy nhiên, sau một thời gian đã bộc lộ một số bất cập…” - ông Hùng nói.
Theo ông Hùng, các tài xế công nghệ không được quản lý chặt chẽ dẫn đến việc chưa chấp hành nghiêm túc các quy định về an toàn giao thông liên quan đến phương tiện, thời gian lái xe hoàn toàn phụ thuộc vào tính tự giác của lái xe… Hiện nay, Bộ GTVT quản lý về hoạt động kinh doanh vận tải (KDVT), Bộ Công Thương quản lý về thương mại điện tử nên chưa có sự phân định rõ ràng về trách nhiệm quản lý đối với các công ty công nghệ như: Uber,Grab, Be,... vì chưa định danh rõ ràng được loại hình kinh doanh của các hãng công nghệ dẫn đến các DN này hoạt động lấn sân sang KDVT nhưng không chịu ràng buộc về các điều kiện về KDVT.
Cùng với đó, tình trạng hoạt động vận tải thực hiện thông qua các nền tảng mạng xã hội như facebook, zalo,... hoạt động rất rầm rộ nhưng vẫn chưa có hành lang pháp lý cụ thể để quản lý các hoạt động này.
“Việc áp dụng mô hình KTCS chưa đúng đối tượng dẫn đến sự phát triển ồ ạt của các phương tiện vận tải, trong khi hành lang pháp lý và công cụ quản lý chưa chuẩn bị đầy đủ. Điều này dẫn đến phá vỡ quy hoạch vận tải của các địa phương, gây ra thất thu thuế cũng như tạo ra tình trạng bất bình đẳng giữa các chủ thể tham gia KDVT…” - đại diện VATA phản ánh.
Giám đốc đối ngoại Grab Việt Nam, bà Đặng Thị Thùy Trang cho rằng, trong khi Chính phủ khuyến khích KTCS, vẫn còn tồn tại nhiều quy định hạn chế chỉ để thuận tiện cho công tác QLNN, điển hình là quy định không cho phép xe hợp đồng ký nhiều hợp đồng trong một chuyến xe (Nghị định 10/2020/NĐ-CP). Điều này khiến các dịch vụ cho phép các hành khách có cùng hành trình chia sẻ cùng một chuyến xe với nhau không thể triển khai. Vì vậy, Grab kiến nghị cần sửa đổi quy định, cho phép dịch vụ chia sẻ hành trình trên cùng một chuyến xe hợp đồng, đặc biệt là những chuyến xe chia sẻ được kết nối và sắp xếp một cách minh bạch thông qua các nền tảng đặt xe trực tuyến.
Dưới góc độ pháp lý, TS. Lưu Hương Ly - Vụ Pháp luật dân sự - kinh tế, Bộ Tư pháp cũng cho rằng, khó khăn, vướng mắc chủ yếu hiện nay là sự lúng túng của cơ quan QLNN trong việc định danh, xác định bản chất pháp lý của ngành, nghề kinh doanh của DN cung cấp dịch vụ nền tảng kết nối. “Việc điều chỉnh pháp luật trong thời gian tới cần tập trung vào việc xử lý, hạn chế các rủi ro: rủi ro đối với người lao động, người tiêu dùng khi tham gia mô hình KTCS; rủi ro xâm phạm dữ liệu cá nhân cũng như vai trò pháp luật chuyên ngành…” - TS Lưu Hương Ly nêu quan điểm.