Kim ngạch sụt giảm mạnh
Kim ngạch xuất khẩu (XK) mặt hàng tôm năm 2015 đến hết tháng 8 chỉ đạt trên 1,8 tỷ USD, giảm 28,8% so cùng kỳ năm 2014. Thời gian tới dự báo tình hình vẫn lẹt đẹt và khó đạt được kim ngạch như năm 2014.
Đáng chú ý, con tôm chân trắng - nhân tố quan trọng đưa kim ngạch XK tôm chiếm 60% kim ngạch XK thủy sản trong năm ngoái - năm nay cũng bỗng nhiên đánh mất vai trò. Tổng cục Thủy sản giải thích, sở dĩ năm 2014 tôm chân trắng giành thắng lợi “vẻ vang” là vì tình hình dịch bệnh trên loại thủy sản này ở nhiều nước diễn ra nghiêm trọng, dẫn đến nguồn cung thiếu hụt, có lợi cho Việt Nam.
Tuy nhiên, bối cảnh thị trường tôm thế giới năm 2015 đã khác, khi các nước có thế mạnh về XK tôm đã cơ bản khống chế dịch bệnh và khôi phục trở lại XK. Vì vậy, Bộ NN&PTNT đã khuyến khích tăng diện tích và sản lượng tôm sú, giảm diện tích tôm chân trắng trong năm 2015. Lượng tôm sú tăng mạnh so với cùng kỳ năm 2014 có thể sẽ bù đắp một phần khi lượng tôm chân trắng giảm sút.
Theo ông Nguyễn Huy Điền, Phó Tổng cục trưởng Tổng cục Thủy sản, định hướng từ nay đến cuối năm 2015 là vẫn duy trì thả nuôi tôm chân trắng bằng hình thức nuôi thâm canh ở những vùng nuôi có điều kiện đảm bảo; giảm mật độ nuôi và tăng kích cỡ tôm thu hoạch nhằm đáp ứng nhu cầu về tôm cỡ lớn của thị trường, tăng giá trị của sản phẩm. Về lâu dài, phải tiếp tục nâng cao chất lượng con giống, thức ăn và cải tiến quy trình kỹ thuật nuôi nhằm sản xuất tôm có giá thành cạnh tranh trên thị trường.
Sức cạnh tranh đã yếu?
Mỹ, Nhật Bản, EU lâu nay là thị trường XK tôm quan trọng của Việt Nam nhưng thống kê cho thấy, năm nay kim ngạch giảm mạnh, nhất là Mỹ. Nguyên nhân được Tổng cục Thủy sản chỉ ra là do giá bán sụt giảm (theo tính toán, giá bán tôm nguyên liệu giảm khoảng 25-30% so với cùng kỳ 2014). Cơ quan này cảnh báo thậm chí sẽ phải lường trước trường hợp giá tôm nguyên liệu tiếp tục giảm, thậm chí xuống dưới giá thành.
Theo nhiều chuyên gia, diễn biến khó khăn của ngành tôm từ đầu năm 2015 đến nay cho thấy sức cạnh tranh của mặt hàng này đang yếu dần và khả năng chống đỡ trước các biến động của thị trường cũng rất hạn chế. Theo ông Trần Văn Lĩnh, Phó Chủ tịch Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu Thủy sản Việt Nam (VASEP), Việt Nam hiện đã khai thác đến “những giới hạn cuối cùng” của thuận lợi vốn có như điều kiện tự nhiên, giá nhân công rẻ. Điều này đã được cảnh báo từ lâu và nay đã trở thành hiện thực.
Cũng theo ông Lĩnh, yếu kém lớn nhất vẫn là vấn đề con giống, kiểm soát dịch bệnh, quy hoạch vùng nuôi… khiến giá thành tôm Việt Nam quá cao so với các đối thủ. Ông Lĩnh so sánh giá thành sản xuất một con tôm giống của Việt Nam hiện nay cao gấp gần 2 lần so với Ấn Độ, chi phí cho thức ăn trong chăn nuôi tôm của Việt Nam cũng cao hơn bình quân 40%. Trong khi đó, do nhiều yếu tố môi trường và dịch bệnh, tỷ lệ tôm nuôi thành công của Việt Nam hiện rất thấp, chỉ khoảng 33 – 35%, trong khi Indonesia hay Ấn Độ tỷ lệ nuôi thành công lên tới 70%.
“Chính những yếu tố này khiến giá thành tôm nguyên liệu của Việt Nam luôn cao hơn đối thủ từ 1-3 USD/kg. Bên cạnh đó, nhiều quốc gia có thế mạnh về XK tôm hiện đã phá giá đồng nội tệ của họ khá sâu so với đồng USD, trong khi Việt Nam vẫn giữ tỉ giá tiền đồng tương đối, điều này cũng góp phần tạo thêm khó khăn cho xuất khẩu tôm thời gian qua”- ông Lĩnh nói.
Không chỉ năm nay, XK tôm ở những năm tiếp theo có thể còn đối mặt với nhiều khó khăn hơn. Trong hội thảo “Thương mại nông nghiệp Việt Nam trong biến động của kinh tế toàn cầu” tổ chức mới đây, chuyên gia Nguyễn Trung Kiên, Bộ môn Thị trường và Ngành hàng, Viện Chính sách và Chiến lược phát triển nông nghiệp nông thôn cho biết, Ngân hàng Thế giới dự đoán giá tôm sẽ giảm trong dài hạn do nhu cầu yếu tại các thị trường truyền thống, biến động vĩ mô tại các thị trường mới nổi và dư cung tại các nước sản xuất lớn. Dự báo giá tôm năm 2016 giảm 4%, năm 2017 giảm 7% và năm 2020 thậm chí còn giảm tới 13% so với năm 2015.