Đề xuất xây dựng Luật Bản dạng giới - Tôn trọng quyền chuyển đổi giới tính của công dân

Đánh giá cao và ủng hộ nỗ lực, trách nhiệm của Đại biểu nhưng một số thành viên Ủy ban Thường vụ Quốc hội (UBTVQH) đề nghị các cơ quan cùng với Đại biểu Quốc hội tiếp tục nghiên cứu thống nhất nội dung về phạm vi, đối tượng điều chỉnh, nội dung của dự án Luật.

“Không nên vì dự án Luật khó, nhạy cảm mà né tránh”

Trình bày Tờ trình về đề nghị xây dựng Luật Bản dạng giới, Đại biểu Nguyễn Anh Trí cho biết, dù có rất nhiều dạng giới khác nhau, tuy nhiên, để phù hợp với văn hóa, xã hội, phong tục, tập quán của Việt Nam và hệ thống pháp luật hiện hành, phạm vi điều chỉnh của Luật chỉ tập trung vào 2 dạng giới nam và nữ. Việc xây dựng Luật này nhằm khẳng định, tôn trọng quyền chuyển đổi giới tính của công dân; hoàn thiện pháp luật về chuyển đổi giới tính, phù hợp với chủ trương, đường lối của Đảng và tình hình mới; đồng thời, thể hiện giá trị nhân bản, nhân văn và nhân đạo cao cả của Nhà nước Cộng hòa XHCN Việt Nam; bảo vệ cộng đồng yếu thế và không để ai bị bỏ lại phía sau.

Đại biểu đề xuất 3 nhóm chính sách xây dựng Luật gồm: Quyền chuyển đổi giới tính của công dân; Quyền được công nhận giới tính mới khác giới tính khi sinh theo yêu cầu của công dân và Quyền được lựa chọn hình thức can thiệp y học để chuyển đổi giới tính của công dân. Đại biểu cũng đưa ra những tiêu chí để công dân thực hiện quyền chuyển đổi giới tính, như: Đủ 18 tuổi, có đầy đủ năng lực hành vi dân sự; hôn nhân độc thân; không trong thời gian chấp hành hình phạt hoặc chưa được xóa án tích hoặc không đang trong thời gian bị truy cứu trách nhiệm hình sự; đã thực hiện can thiệp y học để chuyển đổi giới tính.

Đại biểu Nguyễn Anh Trí dự kiến trình UBTVQH xem xét, đưa vào Chương trình xây dựng luật, pháp lệnh (gọi tắt là Chương trình) năm 2024. Theo đó, trình QH cho ý kiến tại Kỳ họp thứ 8 (tháng 10/2024) và trình QH thông qua tại Kỳ họp thứ 9 (tháng 5/2025).

Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật của QH Hoàng Thanh Tùng cho hay, đa số ý kiến trong Ủy ban Pháp luật cơ bản thống nhất việc đưa dự án Luật vào Chương trình năm 2024, cho ý kiến tại Kỳ họp thứ 8. Đồng thời, đề nghị Chính phủ phân công Bộ Y tế, Bộ Tư pháp phối hợp chặt chẽ với Đại biểu trong quá trình xây dựng dự án Luật.

Cạnh đó, một số ý kiến trong Ủy ban Pháp luật và Thường trực Ủy ban Xã hội của QH còn băn khoăn, cho rằng đây là dự án Luật khó, nhạy cảm, còn nhiều ý kiến khác nhau; phạm vi điều chỉnh trùng lặp với dự án Luật Chuyển đổi giới tính đang được Chính phủ nghiên cứu, đề xuất. Vì vậy, loại ý kiến này đề nghị Đại biểu QH tiếp tục nghiên cứu, đánh giá tác động kỹ lưỡng để hoàn thiện hồ sơ đề nghị xây dựng Luật, trình UBTVQH, QH xem xét, quyết định bổ sung vào Chương trình khi đủ điều kiện.

Thảo luận về dự án Luật, Tổng Thư ký QH, Chủ nhiệm Văn phòng QH Bùi Văn Cường đánh giá cao sự tâm huyết, trách nhiệm với cộng đồng của đại biểu QH Nguyễn Anh Trí, đồng thời cũng bày tỏ sự ủng hộ đối với các vị đại biểu QH khi trình sáng kiến lập pháp, chia sẻ với các cơ quan nhà nước trong công tác lập pháp. Ông Bùi Văn Cường ghi nhận phạm vi điều chỉnh đã tương đối rõ. Đại biểu cũng đã làm rõ được tính cấp thiết, sự cần thiết ban hành Luật nhằm đảm bảo quyền chuyển đổi giới tính của cá nhân bởi đã hơn 6 năm nhưng Điều 37 của Bộ luật Dân sự mới sắp được đi vào cuộc sống.

Cho biết báo cáo thẩm tra sơ bộ của Thường trực Ủy ban Pháp luật có nêu dự án Luật này khó, nhạy cảm, còn nhiều ý kiến khác nhau, song theo ông Bùi Văn Cường không nên vì khó, nhạy cảm mà né tránh vấn đề. Bởi chuyển đổi giới tính ở thời điểm này cũng tương đối cởi mở và nếu không xây dựng hành lang pháp lý thì chính chúng ta sẽ vướng cả về thể chế lẫn thực tiễn và hội nhập quốc tế. Từ những phân tích trên, Tổng Thư ký QH, Chủ nhiệm Văn phòng QH nhất trí với việc trình dự án Luật vào Kỳ họp thứ 8, QH khóa XV để Đại biểu có thời gian hoàn thiện kỹ lưỡng hơn hồ sơ.

Còn nhiều vấn đề cần rà soát kỹ lưỡng

Liên quan đến đề xuất xây dựng Luật này, Bộ trưởng Bộ Tư pháp Lê Thành Long nêu rõ, chuyển đổi giới tính không đơn thuần chỉ thay đổi về hộ tịch mà thay đổi một loạt các nhóm vấn đề khác nhau thuộc điều chỉnh của hệ thống pháp luật như phải sửa đổi Luật Nghĩa vụ quân sự, sửa đổi Luật Việc làm, các chế độ và chính sách tiền lương, cùng với đó phải xác định nguồn lực đầu tư cho xã hội để chuyển đổi các công trình lâu nay sử dụng công cộng hoặc sử dụng chung… Đây là những vấn đề cần rà soát kỹ lưỡng để đảm bảo tính khả thi về mặt pháp luật và đầu tư nguồn lực trên thực tiễn thi hành.

Chủ tịch QH Vương Đình Huệ cũng cho rằng, đối với đề xuất xây dựng Luật cần được bàn thật kỹ lưỡng với tinh thần đáp ứng những yêu cầu cấp bách của thực tiễn cuộc sống vừa lựa chọn nội dung được chuẩn bị tốt nhất, đảm bảo tính đồng bộ của hệ thống pháp luật mà Kết luận số 19-KL/TW của Bộ Chính trị cũng như phát biểu của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng từ đầu nhiệm kỳ đã đặt ra đối với công tác lập pháp của QH.

Chủ tịch QH nhấn mạnh, nội dung cấp bách nhưng chưa được chuẩn bị kỹ lưỡng, chưa có sự đồng thuận cao thì cũng không làm; chỉ làm những gì mà thực sự cấp bách và đã có chuẩn bị kỹ lưỡng, đã chín, đã rõ, có sự đồng thuận cao, được thực tiễn chứng minh là đúng đắn, có cơ sở chính trị, có căn cứ pháp lý khoa học rõ ràng.

Chủ tịch QH Vương Đình Huệ ủng hộ và trân trọng đề xuất của Đại biểu về việc xây dựng Luật Bản dạng giới, song ông cho rằng còn nhiều ý kiến khác nhau nên đề nghị Đại biểu cùng các cơ quan chuẩn bị thêm để trình tại phiên họp sau.