“Thần dược” cao A Giao
Theo một báo cáo từ tổ chức Donkey Sanctuary, ước tính cần tới 4,8 triệu con lừa/năm để lấy da, nhằm đáp ứng nhu cầu sản xuất cao A Giao của Trung Quốc. Từ năm 2007, mỗi gram A Giao đã có giá 47 USD, tức là đắt hơn vàng.
Cao A Giao được quảng bá là một loại thần dược 2.500 năm tuổi của Trung Quốc. Câu chuyện Từ Hi Thái hậu của Nhà Thanh dùng cao A Giao để an thai rồi hạ sinh một đứa bé sau đó trở thành hoàng đế chỉ là một trong nhiều điều được truyền miệng về công dụng “thần kỳ” của nó. Tại Trung Quốc, quy mô sản xuất cao A Giao ngày càng mở rộng, có hẳn một Hiệp hội A Giao và sàn giao dịch lừa cho ngành công nghiệp bị xem là tàn bạo này.
Đông y E-Jiao (nhà sản xuất và buôn bán cao A Giao hàng đầu Trung Quốc) kiểm soát 70% thị phần. Công ty này cho biết lợi nhuận trước thuế trong năm 2016 là 295 triệu USD. Chỉ riêng trong năm 2014, họ đã nhập về gần 700.000 miếng da lừa.
 |
| Nhu cầu da lừa ngày càng tăng cao |
Nhưng cái giá cao ngất ngưởng không làm nhu cầu ổn định mà ngược lại ngày càng tăng, khiến số lượng lừa bị giết ở Trung Quốc nhanh đến nỗi không kịp tái tạo. Tại nhiều vùng của Trung Quốc, hình ảnh con lừa vốn rất phổ biến, ngày càng trở nên hiếm hoi.
Vào khoảng năm 1990, Trung Quốc có đàn lừa lên tới 11 triệu con, đông nhất thế giới. Tuy nhiên, số lừa ở nước này đã giảm gần một nửa xuống còn 6 triệu con vào năm 2013. Theo China Daily, Trung Quốc sản xuất 5.000 tấn A Giao mỗi năm, đòi hỏi khoảng 4 triệu tấm da thuộc.
Bài thuốc cổ truyền cao A Giao này có thành phần chính từ gelatin nấu từ da lừa, được người Trung Quốc cho là có khả năng chữa chứng mất trí nhớ, vô sinh và nhiều bệnh hô hấp. Một số người tin rằng A Giao còn có thể bổ sung khí huyết, chữa bệnh thiếu máu, giảm đau, tăng ham muốn, cải thiện khả năng sinh sản và nhiều công dụng khác. Với tốc độ hiện tại, tổng số 44 triệu con lừa trên thế giới sẽ sụt giảm phân nửa trong vòng 5 năm tới.
“Thứ thuốc này dùng để bổ huyết, tăng cường sinh lực, đặc biệt trong trường hợp thiếu máu. Nó được chế thành miếng khô có thể pha với thảo dược để uống và có giá lên tới 390 USD/kg”, anh Oliver Emekpor - một người bán thịt lừa ở chợ Ughelli cho biết.
Lừa hỗ trợ khoảng 500 triệu người ở một số những khu vực nghèo đói nhất thế giới. Tình trạng buôn da đã đẩy giá lừa lên cao và những gia đình có lừa phải rất vất vả để giữ chúng khỏi bị họ bị trộm mất. Giá một con lừa ở Kenya đã tăng từ 100 USD lên 200 USD chỉ trong giai đoạn từ năm 2016 tới năm 2019.
Rất nhiều quốc gia châu Phi đã cấm xuất khẩu da lừa và đóng cửa các lò giết mổ có chủ là người Trung Quốc, dẫn đến tình trạng các lò giết mổ ở Kenya phải vận chuyển hàng ngàn con lừa từ các quốc gia như Ethiopia và Uganda vào nước này.
Da lừa trước đây được các hoàng đế Trung Quốc ưa dùng, còn ngày nay chúng bị nhiều người thuộc tầng lớp trung lưu săn lùng. Số lượng lừa ở Trung Quốc đã giảm 76% từ năm 1992 tới nay và quốc gia này bắt đầu tăng cường tìm kiếm nguồn cung, tìm nguồn nhập khẩu ở các nước thuộc châu Phi, châu Á và Nam Mỹ để đáp ứng nhu cầu tiêu thụ trong nước.
Tuy nhiên, kể từ năm 2007 trở lại đây, số lượng lừa ở Brazil đã giảm 28%, ở Botswana giảm 37% và ở Kyrgyzstan giảm 53%, chủ yếu do khai thác da lừa để xuất sang Trung Quốc. Có những lo ngại rằng số lừa ở Kenya và Ghana cũng sẽ bị ảnh hưởng nặng nề bởi nạn khai thác da lừa.
Trong 6 năm trở lại đây, ngành công nghiệp cao A Giao đã phát triển nhanh chóng do nhu cầu và giá cả tăng cao, với sản lượng hàng năm tăng từ 3.200 tấn trong năm 2013 lên 5.600 tấn trong năm 2016, khiến việc săn lùng lừa ngày càng gia tăng.
Cần dừng lại trước khi quá muộn
Theo ông Faith Burden, Giám đốc Nghiên cứu và Hỗ trợ chiến lược tại Tổ chức Donkey Sanctuary cho biết: “Vì mục đích thương mại, rất nhiều con lừa bị đối xử một cách tàn bạo. Do biết rằng sức khỏe của lừa vốn không ảnh hưởng đến chất lượng lấy cao, dẫn đến việc lừa ít khi được đối xử nhân đạo. Tình trạng này đang trở nên nghiêm trọng hơn chúng ta nghĩ rất nhiều”.
Nhiều báo cáo cho thấy lừa phải sống trong điều kiện nghèo nàn, không được ăn uống và chăm sóc tử tế. Vì lợi nhuận, rất nhiều con lừa đã bị đánh cắp từ những cộng đồng dân cư sống phụ thuộc vào loài vật này, sau đó được vận chuyển đến các lò mổ trong điều kiện khủng khiếp. Trên đường di chuyển dài ngày và không được cung cấp đủ nước và thức ăn, có tới 20% lừa chết trước khi tới nơi. Nhiều con lừa bị gãy chân, tổn thương móng guốc và đùi.
Hầu hết lừa đều bị kéo bằng tai và đuôi. Nhiều con vật bị thương, ốm yếu, thậm chí lừa con và lừa đang mang thai cũng bị lấy mạng. “Ở những nơi tàn sát lừa trên quy mô lớn vì mục đích thương mại, những hành vi phi nhân tính là rất khủng khiếp”, tờ Guardian trích lời ông Faith Burden.
Cũng theo thông tin từ các nhà hoạt động thuộc tổ chức vì động vật PETA, một cuộc điều tra tại các lò giết mổ ở Kenya cho thấy nhiều con lừa đã bị đánh đập dã man hoặc chết sau một hành trình vận chuyển dài từ các quốc gia láng giềng. PETA kêu gọi Kenya hợp tác cùng các quốc gia châu Phi khác trong việc cấm giết mổ lừa. Chính quyền Kenya cho biết đã nhận được báo cáo của PETA và “mong muốn PETA có thể cung cấp chi tiết hơn cho chính phủ nước này để họ có các hành động phù hợp”.
Các quốc gia Botswana, Senegal, Mali và Gambia đều áp đặt hạn chế thương mại trong khi chính quyền Zimbabwe đã ngăn chặn một lò mổ tư nhân đang được xây dựng. Ethiopia đã đóng cửa lò mổ duy nhất đang hoạt động. Còn 2 quốc gia Niger và Burkina Faso đã ban hành lệnh cấm bán lừa cho Trung Quốc xuất phát từ các vấn đề môi trường và kinh tế.
Hiện có tổng cộng, 18 quốc gia đã bắt đầu hành động để đối phó với ngành công nghiệp da lừa, nhưng thậm chí kể cả ở những nơi việc giết lừa là phạm pháp - ví dụ như ở Ghana và Mali - người dân vẫn lấy da lừa hoặc nhờ các thương lái tìm cách vận chuyển lừa qua biên giới tới các lò mổ.
Theo tờ The Guardian, một số cơ quan y tế ở Anh phản đối mạnh mẽ việc sử dụng cao A Giao và cho rằng đây là loại dược phẩm không cần thiết trong y học Trung Quốc hiện đại. Tại Anh, việc kê đơn thuốc có sản phẩm từ động vật là phạm pháp.
 |
| VIệc buôn bán, giết mổ trái phép lừa vẫn đang diễn ra |
Tổ chức Donkey Sanctuary tin rằng, da lừa đóng vai trò quan trọng trong văn hóa của Trung Quốc nhưng cũng kêu gọi ngành chế biến cao A Giao tìm ra những sản phẩm thay thế, ví dụ như hợp chất nhân tạo và chấm dứt tình trạng buôn bán da lừa bất hợp pháp. Trung Quốc cũng nên ngừng các hoạt động nhập khẩu lừa.
Cơ quan đăng ký thảo dược Trung Quốc (RCHM, có trụ sở tại Anh) cho biết, tổ chức này kịch liệt lên án hành vi sử dụng động vật quý hiếm làm thuốc. Trong một tuyên bố, ông Martin John (thành viên hội đồng RCHM) khẳng định: “Mặc dù các sản phẩm gelatin của lừa có công dụng sức khỏe, chữa bệnh, song việc sử dụng chúng trong thực hành y học Trung Quốc hiện đại là không cần thiết và phi đạo đức khi sử dụng nguồn cung hiện tại”. Ông John gợi ý có thể dùng gelatin bò, lợn hoặc gà thay thế, trong khi những người ăn chay có thể sử dụng một số loại rong biển và thảo mộc.
